Powództwo przeciwegzekucyjne osoby trzeciej o zwolnienie rzeczy od egzekucji

Nierzadko zdarzają się przypadki, w których komornik prowadzący postępowanie egzekucyjne zajmuje rzecz będącą we władaniu dłużnika czym narusza różnorakie prawa osoby trzeciej, która nie jest uczestnikiem egzekucji. W takiej sytuacji wskazana osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu bądź prawa od egzekucji. Powództwo takie nazywane jest w nauce prawa powództwem ekscydencyjnym lub interwencyjnym, a jego celem jest wykluczenie zajętej rzeczy z prowadzonej egzekucji.

Podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego ekscydencyjnego

Podstawę prawną niniejszego powództwa stanowi art. 841 § 1 kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.), zgodnie z którym to przepisem osoba trzecia, a więc inna osoba niż sam dłużnik czy ewentualnie inna osoba wymieniona w treści klauzuli wykonalności, może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa. Warto w tym miejscu podkreślić, iż małżonek dłużnika, który nie został objęty tytułem wykonawczym, zachowuje w takim przypadku status osoby trzeciej, aczkolwiek jeżeli również przeciwko niemu nadano klauzulę wykonalności traci już ten przymiot. Podobnie osobą trzecią będzie np. wspólnik spółki osobowej (jawnej, komandytowej itd.), w sytuacji gdy dłużnikiem jest sama spółka.
Przedmiotowe powództwo stanowi środek merytorycznej obrony przysługujący osobie trzeciej przed egzekucją prowadzoną zgodnie z przepisami postępowania egzekucyjnego. Innymi słowy, gdy komornik narusza przepisy postępowania egzekucyjnego dotyczące np. zajęcia danej rzeczy, właściwym środkiem zaskarżania jest skarga na czynności komornika, jeżeli jednak zajęcie jest formalnie prawidłowe ale następuje w warunkach art. 841 § 1 k.p.c. wówczas osoba ta winna sięgnąć właśnie po powództwo przeciwegzekucyjne.
Powołany przepis stanowić będzie podstawę powództwa zarówno w przypadku zajęcia przez komornika rzeczy ruchomej, jak również wierzytelności czy prawa majątkowego. Ochronie, na powołanej podstawie podlegają takie prawa jak własność, współwłasność, użytkowanie wieczyste, użytkowanie ruchomości lub praw, spółdzielcze prawo do lokalu, wierzytelności, inne prawa majątkowe (np. prawo udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, prawo do akcji).
W niektórych przypadkach będzie uzasadnione także powództwo osoby, na rzecz której ustanowiono ograniczone prawo rzeczowe ale tylko wtedy gdy kodeks postępowania cywilnego nie nakazuje uwzględnić tego prawa w inny sposób. Tytułem przykładu – w sytuacji skierowania egzekucji do przedmiotu zastawu, powództwo interwencyjne zastawnika zostałoby oddalone w sytuacji gdy wierzytelność zabezpieczona zastawem zostałaby już stwierdzona tytułem wykonawczym i zastawnik ten mógłby uczestniczyć w podziale sumy uzyskanej z egzekucji.
Poza prawami rzeczowymi, podstawę wytoczenia omawianego powództwa mogą stanowić również prawa wynikające ze stosunków obligacyjnych, co prowadzi do przekonania, że dopuszczalne jest wytoczenie takiego powództwa w przypadku przewłaszczenia na zabezpieczenie (tak np. Anna Stangret – Smoczyńska (w:) red. J.Gołaczyński, Wybrane Zagadnienia Egzekucji Sądowej, Warszawa 2008).
Co więcej, osoba trzecia może poszukiwać ochrony służących jej uprawnień do zajętych przedmiotów, w drodze komentowanego powództwa jeżeli swoje prawa do rzeczy wywodzi z następujących umów:
–najmu i dzierżawy,
–o dzieło, gdy wykonuje dzieło z materiałów dostarczonych przez zamawiającego,
–użyczenia,
–komisu,
–przewozu,
–spedycji,
–przechowania,
–składu.
Przyjmuje się, że z powództwem może wystąpić również osoba, na korzyść której istniał zakaz zbywania lub obciążania danego przedmiotu, a także osoba mająca zbieżne z dłużnikiem imię i nazwisko jeżeli do jej majątku kierowana jest egzekucja.
Z kolei roszczenie z art. 841 § 1 k.p.c. nie przysługuje:
– właścicielowi nieruchomości, niebędącemu stroną procesu posesoryjnego, którego przedmiotem jest przywrócenie naruszonego posiadania przejścia przez tę nieruchomość (tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 1976 r., III CZP 92/75),
– osobie, która omyłkowo przelała na zajęty rachunek bankowy środki pieniężne nienależne dłużnikowi (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2004 r., V CK 233/03) ,
– w stosunku do oczekiwania nabycia praw do nieruchomości w przyszłości (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 18 września 2015 r., sygn.akt I ACa 379/15).

Termin wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego

W myśl art. 841 § 3 k.p.c. powództwo można wnieść w terminie miesiąca od dnia dowiedzenia się o naruszeniu prawa, chyba że inny termin jest przewidziany w przepisach odrębnych. W judykaturze podkreślono wielokrotnie, że termin ten ma charakter materialny (prekluzyjny) i tym samym nie podlega przywróceniu. Sam zatem fakt uchybienia temu terminowi powoduje bezwzględną konieczność oddalenia powództwa bez oceny jego merytorycznej zasadności. Oczywistym jest, że powództwo może być wytoczone dopiero po wszczęciu postępowania egzekucyjnego (względnie powództwa zabezpieczającego), a w praktyce po dokonaniu przez komornika zajęcia rzeczy czy prawa.
Po zakończeniu egzekucji, a więc po wyegzekwowaniu zajętej wierzytelności, rzeczy czy innego prawa, powództwo ekscydencyjne staje się bezprzedmiotowe. Nie można bowiem zwolnić spod egzekucji rzeczy czy prawa, które zostało już przeniesione na inny podmiot. W takiej sytuacji osobie trzeciej, która rości sobie do nich prawo, przysługują inne roszczenia. Precyzyjniej rzecz ujmując, od chwili sprzedaży danej rzeczy w ramach egzekucji, osoba trzecia może jedynie żądać naprawienia szkody wywołanej przeprowadzeniem egzekucji z przedmiotu, do którego miała prawo.
Na koniec warto jeszcze podkreślić, iż w ocenie Sądu Najwyższego – dniem, w którym strona dowiedziała się o naruszeniu prawa, jest – według art. 841 § 3 k.p.c. – dzień, w którym strona faktycznie dowiedziała się o zajęciu przedmiotu, a nie dzień, w którym mogła się o nim dowiedzieć przy dołożeniu należytej staranności (patrz wyrok z dnia 12 grudnia 2007 r. wydany w sprawie V CSK 275/07).

Zagadnienia proceduralne związane z powództwem egzekucyjnym

Przed wytoczeniem powództwa osoba trzecia powinna bezwzględnie wezwać wierzyciela do dobrowolnego zwolnienia danej rzeczy lub prawa od egzekucji. Wynika to pośrednio z treści art. 187 k.p.c., który zobowiązuje powoda do wskazania już w pozwie czy podjęto próbę mediacji lub dobrowolnego załatwienia sporu, jak i z niebezpieczeństwa obciążenia powoda kosztami procesu w razie zaniechania wcześniejszego wezwania wierzyciela. Znane mi są bowiem osobiście liczne przypadki, w których osoba trzecia wytoczyła powództwo załączając dowody chociażby wcześniejszego nabycia danej rzeczy, a zaniechała wezwania wierzyciela do zwolnienia jej od egzekucji, po czym wierzyciel ten uznał powództwo i zażądał na jego rzecz zasądzenia zwrotu kosztów procesu. W oparciu o treść art. 101 k.p.c. sąd w takiej sytuacji może jak najbardziej zasądzić od powoda na rzecz pozwanego zwrot kosztów procesu.
Pozwanym w ramach omawianego powództwa jest wierzyciel egzekwujący, a jeżeli dłużnik zaprzecza prawu powoda, to także i dłużnik (art. 841§ 2 k.p.c.). Oczywiście po stronie wierzyciela może być więcej niż jeden podmiot jeżeli komornik dokonał zajęcia na rzecz kilku z nich. Z kolei czynnie legitymowana do wytoczenia powództwa interwencyjnego jest każda osoba trzecia, której służy prawo do zajętego przedmiotu.
Należy ponadto nie zapominać o tym, że jeżeli w trakcie rozpoznawania powództwa o zwolnienie zajętego przedmiotu spod egzekucji nastąpiło zbycie zajętej rzeczy, prawa lub wierzytelności, można zmienić żądanie pozwu na zwolnienie od egzekucji kwoty pieniężnej uzyskanej ze sprzedaży. Nie jest natomiast możliwa w tym procesie kumulacja roszczeń.
Omawiane powództwo wytacza się przed sąd rzeczowo właściwy (a więc tak sąd rejonowy, jak i okręgowy – w zależności od wartości przedmiotu sporu), w którego okręgu prowadzi się egzekucję. Miejsce prowadzenia egzekucji określa się na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego regulujących właściwość miejscową organu egzekucyjnego także wtedy, gdy do prowadzenia egzekucji został wybrany komornik poza właściwością ogólną.
Powództwo ekscydencyjne podlega opłacie sądowej w wysokości 5 % wartości przedmiotu sporu.