Alimenty to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Obowiązek alimentacyjny w zakresie wychowania dziecka może polegać także na osobistych staraniach zobowiązanego, np. osobistej opiece nad dzieckiem. Alimenty mają charakter osobisty, są niezbywalne i niedziedziczne, ich źródłem może być pokrewieństwo, przysposobienie oraz małżeństwo.
Alimenty
Ogólna charakterystyka.
Alimenty regulowane są przez gałąź prawa określaną jako prawo rodzinne. Obowiązek alimentacyjny ma charakter bezwzględny, co oznacza, że strony nie mogą umówić się, iż on nie istnieje. Natomiast możliwe jest rozwiązanie, w którym np. alimenty na dziecko są spełniane za pośrednictwem osoby trzeciej, a nie osobiście (tak uchwała SN z dnia 24 marca 1990 r., sygn.akt III CZP 21/90). Z kolei dopuszczalną formą zabezpieczenia wykonania obowiązku alimentacyjnego względem dziecka w okresie nieobecności zobowiązanego w kraju jest poręczenie.
Alimenty mogą ciążyć na osobach wskazanych w ustawie tj. na krewnych w linii prostej np. rodzice – dzieci, dziadkowie – wnuki, w linii bocznej – na rodzeństwie. Obowiązek alimentacyjny dotyczyć może osób spokrewnionych w linii prostej we wszelkich możliwych relacjach, tj. rodzice – dzieci, dzieci – rodzice, dziadkowie – wnuki, wnuki – dziadkowie itd. Podstawą powstania obowiązku alimentacyjnego jest również zawarcie małżeństwa. Alimenty nie obciążają natomiast konkubenta matki dziecka (por. wyrok NSA w Warszawie z dnia 9 stycznia 2008 r., sygn.akt I OSK 310/07).
Alimenty z założenia przeznaczane są na potrzeby bieżące, wyjątkowo zaś mogą zostać przyznane za okres wcześniejszy.
Alimenty na dziecko
Alimenty na dziecko to największa ilość spraw na wokandach wydziałów rodzinnych. Obowiązek alimentacyjny, jak już wcześniej wspomniałam, to obowiązek dostarczania uprawnionemu środków utrzymania, co polega na zaspokajaniu bieżących potrzeb konsumpcyjnych takich jak: wyżywienie, ubranie, koszty utrzymania mieszkania, wypoczynku, koszty leczenia, opieki, rehabilitacji, a w miarę potrzeby także obowiązek dostarczania środków wychowania, dla zapewnienia uprawnionemu rozwoju fizycznego i psychicznego.
Co bardzo istotne alimenty na dziecko winny być płacone niezależnie od tego, czy znajduje się ono w niedostatku.
Jeżeli chodzi o obowiązek alimentacyjny względem dziecka to nie ma znaczenia fakt, czy rodzice pozostają w związku małżeńskim, separacji, czy w faktycznym pożyciu, czy też żyją osobno. Obowiązek rodziców ponoszenia ciężarów związanych z utrzymaniem i wychowaniem dziecka jest niezależny od tego, gdzie ono się znajduje. Alimenty trzeba płacić również wówczas gdy dziecko przebywa w innym kraju, niezależnie od tego czy rodzic zobowiązany do ich zapłaty godził się na wyjazd dziecka czy też nie.
Alimenty na dziecko nie wygasają wraz z osiągnięciem przez nie pełnoletniości ale w tym momencie istnieje możliwość uchylenia się rodziców od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego. Możliwość tę niweczy, co do zasady, dalsza edukacja dziecka, jeżeli osiągane wyniki w nauce to uzasadniają.
Poza tym, rodziców nie zwalnia z obowiązku alimentacyjnego okoliczność, że dziecko jest faktycznie utrzymywane przez kogoś innego (tak wyrok SN z 14.01.2000 r., sygn.akt I CKN 1177/99).
Ilekroć pojawia się temat „alimenty na dziecko” trzeba pamiętać, iż na rodzicach ciąży obowiązek zapewnienia dzieciom utrzymania na takiej samej stopie, na jakiej sami żyją. Jak wielokrotnie podkreślano w judykaturze kodeks rodzinny statuuje w tym zakresie zasadę równej stopy życiowej rodziców i dzieci.
Alimenty
Obowiązek alimentacyjny pomiędzy małżonkami.
Alimenty mogą obciążać także małżonków. Małżonek może dochodzić roszczeń alimentacyjnych od drugiego małżonka na wypadek orzeczenia rozwodu, jak również na wypadek orzeczenia separacji.
Art. 60 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewiduje alimenty na małżonka, w praktyce częściej są to alimenty na żonę, niż alimenty na męża. Przepis ten przewiduje tak naprawdę dwa rodzaje alimentów, w zależności od tego czy obowiązek alimentacyjny ciąży na małżonku wyłącznie winnym rozkładu pożycia czy też nie. W przypadku gdy o winie nie może być mowy alimenty należne są wtedy gdy rozwiedziony małżonek jest w niedostatku. Niedostatek ma miejsce wówczas gdy zarówno brak jakichkolwiek środków utrzymania, jak i sytuację, kiedy uzyskane środki nie wystarczają na pełne zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb. Na wysokość alimentów wpływają możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego.
Inna zaś jest sytuacja gdy jeden z małżonków został uznany za winnego rozpadu małżeństwa. Alimenty na współmałżonka będą mogły zostać zasądzone również jeżeli małżonek niewinny nie jest w niedostatku, wystarczające jest tylko pogorszenie się jego sytuacji materialnej wskutek orzeczenia rozwodu. Aczkolwiek nie oznacza to, że obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego istnieje obligatoryjnie w każdym przypadku, gdy tylko spełnione są ogólne przesłanki określone w przepisie. Art. 60 § 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi, że sąd może orzec alimenty na żonę czy męża, a nie – jak w przypadku niepełnoletnich dzieci, że musi je orzec.
Warto też pamiętać, że czas trwania tego obowiązku w odniesieniu do małżonka uznanego za winnego rozkładu pożycia nie jest w żaden sposób przez ustawodawcę limitowany. Natomiast w przypadku gdy alimenty na małżonka, obojętnie czy alimenty na żonę czy na męża, płacić ma małżonek, który nie został uznany za wyłączenie winnego rozpadu pożycia małżeńskiego, kodeks stanowi o istnieniu obowiązku przez 5 lat od orzeczenia rozwodu. Z uwagi na szczególne okoliczności, istnieje możliwość przedłużenia tego terminu przez sąd na żądanie uprawnionego. Alimenty rozwiedziony małżonek przestaje płacić również wówczas gdy uprawniony zawarł drugie małżeństwo, z tym tylko, że samo zawarcie ślubu kościelnego nie unicestwia obowiązku alimentacyjnego (tak SN w uchwale z dnia 17 grudnia 1991 r., sygn.akt III CZP 131/91).
Wysokość alimentów
Wysokość alimentów zależy z jednej strony od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, z drugiej zaś – od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.
Możliwości zarobkowe zobowiązanego nie mogą być zawsze utożsamiane z faktycznie osiąganymi zarobkami. W przypadkach uzasadnionych obejmują one także wysokość zarobków, które zobowiązany jest w stanie uzyskać, lecz nie osiąga ich z przyczyn niezasługujących na usprawiedliwienie. Wysokość alimentów u osoby pracującej np. jako programista będzie zbliżona do osoby mającej np. wykształcenie tego rodzaju ale wykonującej pracę mniej dochodową. Możliwości zarobkowe analizuje się przez pryzmat wieku, stanu zdrowia, wykształcenia i doświadczenia zarówno życiowego, jak i zawodowego.
Jak podkreśla się w orzecznictwie trudna sytuacja materialna rodziców nie zwalnia ich od obowiązku świadczenia na potrzeby dzieci. Zmuszeni są oni dzielić się z dziećmi nawet bardzo szczupłymi dochodami, chyba że takiej możliwości są pozbawieni w ogóle. W sytuacjach skrajnych, zwłaszcza o charakterze przejściowym, sprostanie obowiązkowi alimentacyjnemu wymagać nawet będzie poświęcenia części składników majątkowych (patrz wyrok SN z dnia 24 marca 2000 r., sygn.akt I CKN 1538/99).
Trzeba też pamiętać, że wysokość alimentów może zostać okresowo rewidowana w ramach powództwa o podwyższenie lub obniżenie alimentów.
Obowiązek alimentacyjny
Kwestie procesowe.
Obowiązek alimentacyjny realizowany jest w procesie, co oznacza, że aby zainicjować postępowanie należy złożyć pozew o alimenty, a nie wniosek, który rozpoczyna postępowanie nieprocesowe. Oczywiście nie należy zapominać, że możliwe jest zabezpieczenie alimentów.
Przepisy przewidują, że strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych oraz strona pozwana w sprawie o obniżenie alimentów nie mają obowiązku ponoszenia kosztów opłaty sądowej. Na uprawnienie to nie ma wpływu wysokość alimentów, który strona dochodzi.
Powództwo o alimenty można wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej.
Niestety alimenty to temat „rzeka” z uwagi na mnogość sytuacji faktycznych. Mam nadzieję, że w tym wpisie udało mi się Państwu przekazać chociaż szczątkowo wiedzę dotyczącą alimentów i po jego lekturze pojęcia takie jak alimenty na dziecko czy alimenty na żonę lub męża będą Państwo już łączyć z zasadami rządzącymi tymi instytucjami.
