Jest to dość nowa instytucja w polskim porządku prawnym ale już teraz można uznać, że jest dość popularna w kraju. W znaczeniu potocznym jest to twór prawny, którego podstawą jest majątek przeznaczony przez jej założyciela. Jest ona pewnym instrumentem planowania podatkowego.
Podstawy działania fundacji rodzinnych zawarte są w ustawie z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej. Techniczne aspekty fundacji regulują jednak także inne akty prawne. Mam na myśli przede wszystkim rozporządzenie z dnia 18 maja 2023 r. w sprawie rejestru fundacji rodzinnych, które określa sposób prowadzenia rejestru fundacji rodzinnych, szczegółową treść wpisów w tym rejestrze oraz tryb i sposób udzielania informacji z tego rejestru oraz drugie, także z dnia 18 maja 2023 r. w sprawie określenia wzorów urzędowych formularzy wniosków o wpis do rejestru fundacji rodzinnych oraz sposobu i miejsca ich udostępniania.
Poniżej wyjaśnię Państwu jak w praktyce działa fundacja rodzinna, jakie ma organy, a także jaką rolę odgrywa fundator czy beneficjenci fundacji. Myślę, że te informacje pomogą uporządkować Państwa wiedzę na temat ten instytucji prawnej.
Fundator to osoba, która powołuje do życia fundację rodzinną podpisując akt fundacyjny. Ma on zatem istotną rolę w tworzeniu fundacji i wyposażaniu jej w majątek, określeniu funkcji organów i wielu aspektów organizacyjnych. Akt fundacyjny i statut, które ustanawia fundator nadają fundacji rodzinnej jej charakter.
Beneficjenci tworzą z kolei zgromadzenie beneficjentów, o którym będzie mowa niżej czyli obligatoryjny organ w każdej fundacji rodzinnej.
Zgodnie z art. 43 ustawy o fundacjach rodzinnych organami fundacji rodzinnej są zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów.
Zarząd to organ reprezentacyjny, do jego zadań należy:
Rada nadzorcza w fundacji rodzinnej być może ale nie musi. Jest to organ o charakterze nadzorczym, jak sama nazwa wskazuje. Można zastrzec w statucie fundacji rodzinnej, że zarząd do pewnych czynności będzie potrzebował zgody rady nadzorczej.
Jeżeli zaś chodzi o zgromadzenie beneficjentów to jest ono obowiązkowym organem fundacji. Jego skład i szczegółowe kompetencje określa fundator w statucie, ale takie minimum zastrzeżone do jego kompetencji to
Fundator może te kompetencje rozszerzyć.
Na pytanie czy warto założyć fundację rodzinną niech odpowie popularność tej instytucji. Po roku obowiązywania ustawy powołano do życia ponad 1000 fundacji, a obecnie jest ich zarejestrowanych już dużo ponad 2000. To samo przez się mówi jakim zainteresowaniem cieszy się fundacja. Nadmienię, że w innych krajach europejskich jest ona równie popularna.
Fundacja rodzinna to podmiot, którego celem jest gromadzenie i zarządzanie mieniem. Fundacja pozwala fundatorowi odseparować majątek do niej wniesiony od swojego majątku, a zatem chroni go na wypadek chociażby rozwodu fundatora skutkującego koniecznością następnie podziału tegoż majątku. Podobnie rzecz będzie się miała ze spadkobraniem. Powołanie fundacji pozwala zabezpieczyć majątek na przyszłość, chronić go przed rozwodnieniem.
Fundacja rodzinna w dużej mierze pozwala chronić wniesiony do niej majątek, a to z uwagi na ukształtowane zasady odpowiedzialności fundacji za zobowiązania osób ją tworzących. Trzeba bowiem wiedzieć, że fundacja rodzinna odpowiada solidarnie z fundatorem za jego zobowiązania:
Ale nie odpowiada już za zobowiązania fundatora powstałe po ustanowieniu fundacji rodzinnej.
Wyjątek dotyczy zobowiązań z tytułu obowiązku alimentacyjnego obciążającego fundatora.
Często podkreśla się, że założenie fundacji rodzinnej ma ułatwić planowanie ponadpokoleniowej sukcesji w bardziej elastyczny sposób niż przewidują to zasady prawa spadkowego. Poza wspomnianym odseparowaniem majątku, fundator może określić zasady działania fundacji w sposób dla niego w zasadzie dowolny. Co niezmiernie ważne, sam fundator, członkowie jego rodziny i inne osoby bliskie fundatora mogą być beneficjentami fundacji i czerpać korzyści majątkowe z mienia wniesionego do fundacji. Ponadto, fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą co wpływa na możliwość kontynuowania rozpoczętych biznesów.
Zgodnie z brzmieniem art. 11 ustawy o fundacjach rodzinnych fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złożyła oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie. Uprawnień takich nie ma również osoba, która ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a więc jest np. niepełnoletnia czy ubezwłasnowolniona. Fundatorem nie może być osoba prawna ani jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, a więc spółka, wspólnota mieszkaniowa, inna fundacja rodzinna.
Z kolei beneficjentem może być każda osoba fizyczna, zarówno posiadająca pełną, jak i ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Poza tym, po myśli art. 30 ust. 1 pkt 2 ustawy beneficjentem może być organizacja pozarządowa, o której mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, prowadząca działalność pożytku publicznego w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej ustawy.
Co być może nieco zdumiewające beneficjentem może być także sam fundator.
Do powstania fundacji wymagany jest zespół czynności. Mówiąc precyzyjnie w myśl art. 21 ustawy o fundacjach rodzinnych jest to:
Co bardzo ważne, od dokonania ostatniej z tych rzeczy tj. od chwili wpisu do rejestru fundacji rodzinnych uzyskuje osobowość prawną. Warto wiedzieć, że rejestr fundacji rodzinnych prowadzony jest przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim. Natomiast już z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu, ustanawiającego fundację rodzinną, powstaje fundacja rodzinna w organizacji, która ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, a więc od tego momentu fundacja może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, a w szczególności może być podmiotem mienia, które przeniesie na nią fundator.
Zarówno sam akt założycielski, jak i testament, w którym fundacja rodzinna zostaje powołana musi mieć formę aktu notarialnego. Bez zachowania tej formy akt założycielski jest nieważny.
Statut fundacji jest innym bardzo ważnym dokumentem w tej instytucji. On także musi przybrać formę aktu notarialnego także wówczas jeżeli fundacja jest tworzona w testamencie. Statut jest tworzony przez fundatora i nie może go ustanowić inna osoba działająca z jego upoważnienia. Treść statutu i zasady w nim ustalone określają zarówno sposób wykonywania działalności fundacji rodzinnej i organizację jej organów, jak też wzajemne ich relacje oraz relację fundatora czy beneficjentów. Ustawodawca wyraźnie wskazał jakie obligatoryjne elementy musi zawierać statut, są to nazwa fundacji, jej siedziba i cel powołania. Statut musi określać beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących beneficjentowi uprawnień, zasady prowadzenia listy beneficjentów oraz zasady, w tym szczegółowy tryb, zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta. Nie można też pominąć czasu trwania fundacji rodzinnej jeżeli jest ona powołana na czas oznaczony i wartości funduszu założycielskiego. Inne kwestie niezbędne do określenia w statucie to organy, sposób ich powołania i odwołania oraz kompetencje. Trzeba też określić zasady zmiany statutu i przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Poza tym statut może zawierać także inne, nieobligatoryjne elementy.
Podstawowym sposobem wyposażenia fundacji rodzinnej w jej mienie jest wniesienie tegoż mienia na pokrycie funduszu założycielskiego. Zgodnie z ustawą wartość ta powinna być wyrażona w pieniądzu i nie może być niższa niż 100 000 zł. Natomiast może być wyższa i tu ustawa nie przewiduje żadnego górnego pułapu.
Analizując samą fundację rodzinną nie sposób pominąć bardzo ważnej kwestii, a mianowicie prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej. Fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą ale nie taką pełnoskalową, a jedynie w określonym zakresie, o czym napiszę niżej.
Zgodnie z ustawą, fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą tylko w zakresie:
a)spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
b)spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
c)beneficjentom;
Prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie wykraczającym poza wyżej wskazany jest przez ustawodawcę sankcjonowane podwyższonym podatkiem dochodowym.
Fundacji rodzinnej najbliżej do zwykłej fundacji. Fundacja rodzinna różni się jednak od zwykłej fundacji, w której działalność jest możliwa w ograniczonym zakresie, a dochód z działalności może być przeznaczony tylko na realizację celów statutowych. Fundacja rodzinna może prowadzić działalność jak wyżej wyjaśniła. Inne są także zasady opodatkowania tych dwóch fundacji.
Od innych form prowadzonej działalności jak np. spółek kapitałowych fundacja rodzinna różni się znacznie bardziej, bo nie ma w niej wspólników co pozwala uniknąć ryzyka zbycia praw majątkowych.
Od JDG fundacje rodzinne różni po pierwsze osobowość prawna i złożona struktura ale też odseparowanie majątku fundatora od jego majątku osobistego.
Poniżej omówię Państwu zasady opodatkowania fundacji rodzinnych. Nadmienię w tym miejscu, że planowane były niekorzystne zmiany w opodatkowaniu fundacji rodzinnych ale Ministerstwo odstąpiło na razie od wprowadzenia tych zmian, miejmy nadzieję, że na stałe.
Co do zasady fundacja rodzinna podlega jako osoba prawna opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych (CIT). Dotyczy to także fundacji rodzinnej w organizacji.
Z kolei wypłata świadczenia dla beneficjenta skutkuje także opodatkowaniem na poziomie osoby fizycznej w podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT). Dotyczy to otrzymanego lub postawionego do dyspozycji przez fundację rodzinną:
Mowa tu o opodatkowaniu podatkiem według stawki 10% lub 15% osiągniętego przychodu. Wysokość stawki podatku zależy od tego w jakiej relacji pozostaje beneficjent w z fundatorem:
Z mocy art. 6 ust. 1 pkt 25 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych zwalnia się od podatku fundację rodzinną. Jednakowoż wypłata świadczeń beneficjentom podlega opodatkowaniu 15% podatkiem dochodowym od osób prawnych i to bez względu na to, do której grupy zalicza się beneficjent.
Wspomniane wyżej zwolnienie fundacji rodzinnej z podatku dochodowego od osób prawnych nie ma zastosowania również do dochodów z działalności fundacji rodzinnej wykraczającej poza zakres, o którym wyżej była mowa. Jeżeli fundacja czerpie dochody z innych rodzajów działalności gospodarczej nie tylko podatek CIT płaci ale płaci go według stawki 25%.
Wniesienie majątku do fundacji rodzinnej może mieć wpływ na zachowek. Zgodnie bowiem z treścią art. 994 ze zn. § 1 kodeksu cywilnego przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, chyba że fundacja rodzinna jest spadkobiercą. Termin ten będzie liczony od dnia otwarcia spadku fundatora, czyli od chwili jego śmierci. Ustawodawca przewidział jednak trzy wyjątkowe sytuacje, kiedy majątek fundacji rodzinnej nie będzie uwzględniany przy obliczaniu zachowku. Po pierwsze przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, otrzymanego przez osoby niebędące spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku. Po drugie przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu (np. syn spadkobiercy) nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, jeśli ich przekazanie nastąpiło w czasie, kiedy spadkodawca nie miał jeszcze zstępnych i wreszcie po trzecie przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazanych przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą.
Jak każda instytucja fundacja rodzinna ma swoje zalety i wady. A jakie dowiedzą się Państwo czytając dalej niniejszy wpis. Wymienię to co uważam za najbardziej znamienne.
Po pierwsze zaletą jest korzystne opodatkowanie fundacji rodzinnej. Jak wyżej napisałam dopóki nie będzie ona wypłacać żadnych świadczeń na rzecz beneficjentów, nie płaci podatku CIT. Natomiast po wypłaceniu świadczeń na rzecz beneficjentów lub jej likwidacji, stawka CIT wyniesie 15%, co też jawi się jako korzystne w porównaniu z tradycyjną 19% stawką.
Kolejna zaleta to ta, że majątek wniesiony do fundacji rodzinnej zostaje oddzielony od majątku osobistego fundatora, co chroni go przed roszczeniami wierzycieli. Pomijając ewentualne roszczenia ze skargi pauliańskiej, majątek ten jest bezpieczny.
Kolejna rzecz to jej funkcja zabezpieczająca, raz przez roztrwonieniem majątku poprzez sprzedaż czy podział w ramach spadku, a dwa przed rozwodnieniem zgromadzonego przez fundatora majątku.
Bardzo ważną zaletą fundacji rodzinnych jest brak daniny solidarnościowej, a także brak składek społecznych i zdrowotnych od wypłacanych środków.
Na pewno mankamentem jest to, że działalność gospodarcza, ta zwolniona od podatku, może być prowadzona jedynie w ograniczonym zakresie. To powoduje, że nie zawsze fundacja rodzinna będzie dobrym rozwiązaniem. Inną wadą jest ustawowy zakaz wycofywania środków wprowadzonych na pokrycie majątku fundacji. To co raz wpłaciliśmy do fundacji musi zatem w niej pozostać, a jak wiadomo czasem zamrożony kapitał to duża przeszkoda w działalności.
Jeżeli potrzebują Państwo pomocy prawnej w podobnej sprawie zapraszam do skorzystania z usług mojej Kancelarii. Szczegóły (koszt, zakres i termin realizacji usługi) można ustalić telefonicznie pod nr.: 694 433 846 w godzinach 07.00-20.00 lub za pośrednictwem e-mail: kancelaria@katarzynasiwiec.pl
Przeczytaj także
Ostatnio wiele osób zaskoczyły zapowiedzi, że Ministerstwo Finansów prowadzi prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawyo podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw, w ramach którego miałyby być wprowadzone zamiany w opodatkowaniu fundacji rodzinnych. Na czym te zmiany miałyby polegać i czym są motywowane przeczytacie Państwo…