Jakie są podstawy ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy, co dzieje się z długami firmy jednoosobowej i jaki postępowanie ma wpływ na ewentualnych pracowników upadłego dowiecie się Państwo z niniejszego wpisu.
Kara umowna to jedna z najczęściej stosowanych sankcji w umowach, zastępuje ona odszkodowanie za niewykonanie bądź nienależyte wypełnienie warunków umowy.
Kara umowna, co do zasady, jest zobowiązaniem bezterminowym, które staje się wymagalne dopiero po wezwaniu dłużnika do jego wykonania.
O tym czym jest przedmiotowa kara, jaka jest jej podstawa prawna, jakie skutki podatkowe wywołuje i w jakiej sytuacji może nastąpić miarkowanie kary umownej dowiecie się Państwo z poniższego wpisu.
Kara umowna
Podstawa prawna.
Przepis art. 483 § 1 kodeksu cywilnego stanowi, że można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Istotą kary umownej jest to, że dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez jej zapłatę.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w swoim wyroku z 11.12.2018 r., sygn.akt IV CNP 35/17 kara umowna jest umową o odszkodowanie umowne regulującą przyszłą odpowiedzialność za wynikłą szkodę.
Kara umowna, według reguł kodeksu cywilnego, należy się wierzycielowi tylko wtedy, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie przez dłużnika zobowiązania niepieniężnego jest następstwem okoliczności, za które on ponosi odpowiedzialność, chyba, że strony zastrzegły w umowie co innego albo co innego przewiduje szczególny przepis ustawy. Jeżeli strony zdecydują się na karę umowną wykraczającą poza zawinione działania lub zaniechania dłużnika, wówczas powinny w umowie określić za jakie inne, niewynikające z ustawy okoliczności, dłużnik ponosi odpowiedzialność, przy czym nie mogą to być okoliczności obciążające wierzyciela.
Trzeba zaznaczyć, że powołany przepis jest przepisem bezwzględnie obowiązującym.
Kara umowna
Zobowiązanie niepieniężne.
Kary umowne służą zabezpieczeniu należytego wykonania przez dłużnika wyłącznie zobowiązania niepieniężnego. Karę umowną strony mogą zastrzec na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania obligującego dłużnika do świadczenia polegającego na daniu, czynieniu, zaniechaniu lub znoszeniu. A contrario, niedopuszczalne jest zatem zastrzeganie kary umownej w zakresie zobowiązań pieniężnych i zasada ta nie może zostać zmieniona wolą stron. Tak wiec nie jest dopuszczalne przykładowo zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania zobowiązania o charakterze pieniężnym.
Zobowiązanie niepieniężne może istnieć w dacie zastrzegania kary lub kara umowna może dotyczyć przyszłego zobowiązania niepieniężnego.
Na przestrzeni czasu można było obserwować różne stanowiska sądów co do szeroko lub wąsko interpretowanego zobowiązania niepieniężnego. W ostatnim czasie ugruntował się pogląd, że należy je interpretować szeroko (tak np. wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z 26.10.2017 r., XV Ca 956/17).
Kary umowne
Maksymalna wysokość.
Zgodnie z powołanym już wcześniej art. 483 § 1 kodeksu cywilnego kara umowna to obowiązek zapłaty określonej sumy. Nie oznacza to, że zawsze kara umowna ma być wyrażona poprzez wskazanie konkretnej kwoty. Chodzi bardziej o to, że kara ta powinna być możliwa do wyliczenia już w momencie zawarcia umowy, a jej wysokość nie powinna wymagać dowodzenia. Można ją zastrzec np. poprzez wskazanie określonego procentu ustalonego wynagrodzenia umownego za każdy dzień zwłoki, nawet jeżeli nie określono końcowego terminu naliczania kary umownej ani jej kwoty maksymalnej (tak ostatecznie przyjęto w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 09.12.2021 r., sygn.akt IIII CZP 16/21).
Miarkowanie kary umownej
Kolejną instytucją przewidzianą kodeksem cywilnym jest miarkowanie kary umownej. Zgodnie z art. 484 § 2 kodeksu dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej wówczas, gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane oraz gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Co bardzo ważne strony nie mogą umownie wyłączyć mechanizmu miarkowania, tego rodzaju zapisy uznać należy za nieważne – jako sprzeczne z ustawą (tak np. W. Popiołek, w: K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 450–1088. Przepisy wprowadzające, Warszawa 2021, art. 484, Nb 6).
Katalog kryterium, po spełnieniu których, kary umowne mogą być miarkowane nie jest zamknięty. W praktyce przyjmuje się różne kryteria oceny rażącego wygórowania kary umownej, przykładowo stosunek wysokości zastrzeżonej kary do wysokości szkody doznanej przez wierzyciela, stosunek kary umownej do odszkodowania, które należałoby się wierzycielowi na zasadach ogólnych. Bierze się pod uwagę też zakres i czas trwania naruszenia przez dłużnika powinności kontraktowych itd. Miarkowanie kary umownej należy do władzy sędziowskiej.
Pewne różnice poglądów można dostrzec wobec tego czy kara umowna w wyniku miarkowania może wynosić 0 zł. Trafniejszy wydaje się być pogląd, że miarkowanie kary umownej może prowadzić do jej zmniejszenia, a nie wyeliminowania (tak. np. wyrok SA w Poznaniu z 9.7.2021 r., I ACa 53/20).
Kara umowna za odstąpienie od umowy
Przedmiotem pewnych sporów jest zagadnienie dotyczące tego, gdy kara umowna może być zastrzeżona na wypadek odstąpienia od umowy. Na pewno nie można odgórnie oceniać skuteczności zastrzeżenia kary umownej na w takim przypadku w oderwaniu od oceny, na czym polegało niewykonanie zobowiązania ale przyjmuje się, że kary umowne mogą być zastrzegane na wypadek odstąpienia od umowy (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 22 sierpnia 2017 r., sygn.akt I ACa 905/17).
Kara umowna za opóźnienie
Kara umowna za opóźnienie jest kolejną kwestią, o której należy wspomnieć. Obowiązek zapłaty kary może dotyczyć opóźnienia ale tylko wówczas gdy naruszenie zobowiązania powstało na skutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 kwietnia 2014 r. w sprawie V ACa 879/13).
Kara umowna
Ujęcie podatkowe.
Nie uważa się za koszty uzyskania przychodów kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad lub zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług (dotyczy to zarówno podatku PIT, jak i CIT). Pomijam tu regulacje szczególne wprowadzone w okresie pandemicznym. Tym samym kary umowne naliczone z innych przyczyn stanowią koszt uzyskania przychodów, o ile oczywiście wypełniają definicję kosztu bo np. ograniczają straty bądź służą osiągnięciu oszczędności, zmniejszeniu kosztów i wydatków, minimalizowaniu strat z określonych segmentów działalności, czy też eliminowaniu nieopłacalnych przedsięwzięć itd.
Z drugiej strony kara umowna otrzymana przez wierzyciela jest przychodem w momencie jej otrzymania, który ma związek z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Jeżeli zaś chodzi o podatek od towarów i usług to podatkowi temu podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Zapłata kary umownej nie wiąże się z otrzymaniem świadczenia wzajemnego, a zatem nie podlega opodatkowaniu. Taką należy przyjąć generalną regułę, ale w sytuacji gdy kara umowna stanowi jakąś formą zapłaty, to organy skarbowe uznają, iż kara umowna jest wówczas objęta podatkiem od towarów i usług (patrz interpretacja indywidualna z 17.5.2018 r. (0114-KDIP4.4012.187.2018.1.BS).
Co do zasady zatem jeżeli chodzi o kary umowne dokumentem, na podstawie którego można domagać się ich zapłaty są noty obciążeniowe.
Mam nadzieję, że udało mi się przybliżyć Państwu zagadnienie jakim jest kara umowna.