Odrzucenie spadku przez małoletniego – co rodzice wiedzieć powinni?

Odrzucenie spadku przez małoletniego to jedno z tych zagadnień, z którymi czasem muszą sobie radzić rodzice. Jak wygląda taka procedura, jaki jest w niej udział sądu, jaką formę powinno przybrać odrzucenie spadku i w jakim termin ma to nastąpić dowiecie się Państwo z niniejszego wpisu.

Odrzucenie spadku przez małoletniego

Podstawy materialno-prawne i termin złożenia oświadczenia.

Odrzucenie spadku, w tym także odrzucenie spadku w imieniu dziecka, winno nastąpić w terminie określonym w art. 1015 § 1 kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem termin sześciu miesięcy do odrzucenia spadku rozpoczyna bieg w dniu, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Termin przewidziany na odrzucenie spadku jest terminem zawitym. Jego upływ powoduje utratę uprawnienia do skutecznego złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Odrzucenie spadku w imieniu dziecka wymaga wcześniejszej akceptacji ze strony sądu. W myśl bowiem art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. Sąd opiekuńczy musi bowiem zbadać, czy zamierzona czynność prawna nie narusza prawa lub zasad współżycia społecznego oraz czy jest korzystna lub konieczna z punktu widzenia małoletniego. Odrzucenie spadku wymaga rozważenia pod kątem tego czy jest to rozwiązanie korzystne dla dziecka. Odrzucenie spadku bez zgody sądu byłoby czynnością nieważną. Tak tez przesądził Sąd Najwyższy w swoim postanowieniu z dnia 2 czerwca 2022 r., wydanym w sprawie o sygnaturze I CSK 219/22.
Jeżeli chodzi o złożenie oświadczenia w tym zakresie to w przypadku dzieci dziedziczących po swoich rodzicach, którzy wcześniej spadek odrzucili, termin do odrzucenia przez nich spadku biegnie od dnia, w którym rodzice małoletniego spadkobiercy złożyli oświadczenie o odrzuceniu spadku. Ten dzień zatem winien być traktowany jako dzień, po którym rozpoczyna się bieg terminu na wystąpienie do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu dziecka. Trzeba pamiętać, iż odrzucenie spadku w imieniu małoletniego wymaga, poza zezwoleniem sądu, złożenia oświadczenia przez rodzica pod określonymi rygorami prawnymi, albowiem jeżeli rodzic nie złoży takiego oświadczenia lub złoży je w innym terminie z mocy art. 1015 § 2 kodeksu dziecko jako osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych nabędzie spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Może zdarzyć się także sytuacja gdy rodzic jeszcze przed upływem terminu, który ustawodawca przewidział na odrzucenie spadku zmarł. Wyjaśnić trzeba, że w takiej sytuacji w nauce prawa przyjęto, że termin ten w stosunku do nowego przedstawiciela zaczyna biec od nowa, w momencie nabycia przez niego jego własnej wiedzy o powołaniu do spadku jego pupila (tak np. P. Księżak, Glosa do post. SN z 28.5.2015 r., III CSK 352/14, Rej. 2016, Nr 3, s. 125–126).
Odrzucenie sadku przez małoletniego sąd bada w postępowaniu nieprocesowym, a dziecko może być uczestnikiem tego postępowania.
Jak wiadomo postępowania sądowe są raczej długotrwałe, a zatem może się zdarzyć, że nie będzie możliwe odrzucenie spadku w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się przez rodzica o prawie dziedziczenia przez dziecko. W takim przypadku w orzecznictwie wskazuje się, że jeżeli postanowienie sądu opiekuńczego uprawomocni się przed upływem tego terminu, możliwe jest jego dochowanie, a przedstawiciel ustawowy powinien złożyć stosowne oświadczenie przed notariuszem albo wniosek o jego przyjęcie do sądu spadku. Odmienna sytuacja zachodzi wtedy, gdy zezwolenie sądu opiekuńczego uprawomocni się po upływie wskazanego terminu, skoro jego dochowanie jest wówczas, z przyczyn niezależnych od wnioskodawcy, niemożliwe. W tej sytuacji, wobec podobieństwa do tej sytuacji hipotezy przepisu art. 1017 k.c. pozwala na jego zastosowanie. Termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez przedstawicieli ustawowych dziecka nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o zezwolenie na złożenie oświadczenia w tym przedmiocie. Jeżeli postępowanie przed sądem opiekuńczym zakończyło się wcześniej, oświadczenie o odrzuceniu spadku przez małoletniego może być złożone w dowolnym momencie, aż do upływu terminu. Jeżeli jednak zakończyło się później, powinno być złożone niezwłocznie, a zatem z uwzględnieniem ogółu okoliczności sprawy i należytej staranności zobowiązanego (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2019 r., sygn.akt II CSK 236/18).
Na koniec przypomnę, że jeżeli rodzice nie podejmą czynności, których skutkiem będzie odrzucenie spadku (nie wystąpią do sądu, nie złożą oświadczenia) dziecko nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Z kolei odrzucenie spadku w imieniu dziecka wywoła skutek jakby dziecko nie dożyło spadku, a tym samym w jego miejsce wstępują jego następcy prawni, którzy w ciągu 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule powołania mogą złożyć własne oświadczenia spadkowe.

Odrzucenie spadku przez małoletniego

Forma odrzucenia spadku.

Pozostaje wyjaśnić czy odrzucenie spadku przez małoletniego wymaga zachowania jakiejś szczególnej formy, skoro rodzice muszą się legitymować wcześniejszą zgodą sądu. Jak wcześniej napisałam odrzucenie spadku wymaga zdecydowanie złożenia przez rodziców oświadczenia. Złożenie oświadczenia może nastąpić w dwójnasób, przed notariuszem lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie.
Jeżeli rodzice wybiorą formę notarialną wówczas, zgodnie z przepisami, notariusz prześle oświadczenie do sądu spadku czyli sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Podobnie postąpi sąd, który przyjął oświadczenie, także na tym sądzie ciąży obowiązek przekazania oświadczenia do sądu spadku.

Oświadczenie, którego przedmiotem jest odrzucenie spadku, może być również złożone w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku.

Oświadczenie to ma co do zasady nieodwołalny charakter. Gdyby jednak odrzucenie spadku w imieniu dziecka zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, możliwe jest uchylenie się od skutków takiego oświadczenia woli.

Zgodnie z treścią art. 641 kodeksu postępowania cywilnego oświadczenie takie powinno zawierać:
• imię i nazwisko zmarłego, datę i miejsce śmierci i miejsce ostatniego zamieszkania (powinien być podany dokładny adres, w celu ustalenia sądu właściwego – w dużych miastach zazwyczaj jest więcej niż jeden sąd rejonowy);
• tytuł powołania do spadku – ustawa lub testament;
• treść złożonego oświadczenia – określenie, czy spadkobierca przyjmuje spadek wprost, przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza lub odrzuca spadek;
• wymienienie wszystkich osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, wraz z ich miejscami zamieszkania (o ile są spadkobiercy znane);
• wymienienie wszystkich testamentów znanych spadkobiercy, oraz ich treści i miejsca przechowywania.