Ustawa o obronie ojczyzny

Wskutek trwającej wojny została uchwalona w dniu 11 marca 2022 r. ustawa o obronie ojczyzny. Jej wejście w życie nie oznacza, że obywateli Rzeczpospolitej Polskiej automatycznie obowiązuje obowiązkowa służba wojskowa, ale zmiany nią wprowadzone są dość znaczące. Służba wojskowa także wcześniej rodziła ochronę stosunku pracy żołnierzy, teraz ochrona ta została jeszcze dodatkowo rozszerzona, ale częściowo też ograniczona.

Służba wojskowa

Ustawa o obronie Ojczyzny mówi, że służba wojskowa dzieli się na:
1) czynną służbę wojskową,
2) służbę w rezerwie.

Czynna służba wojskowa to zasadnicza służba wojskowa, terytorialna służba wojskowa, służba w aktywnej rezerwie w dniach tej służby oraz odbywanie ćwiczeń wojskowych w ramach pasywnej rezerwy, zawodowa służba wojskowa i służba w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Natomiast zasadnicza służba wojskowa polega na pełnieniu:
1) dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej;
2) obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej.
Trzeba wiedzieć, że wszyscy ci żołnierze w czasie wykonywania obowiązków służbowych podlegają szczególnej ochronie przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych.
Zasadnicza służba wojskowa trwa 9 miesięcy, a dobrowolna 12 miesięcy.
Z kolei czas trwania terytorialnej służby wojskowej ustawa o obronie ojczyzny określa jako okres od roku do lat 6, przy czym może ona być pełniona rotacyjnie albo dyspozycyjnie.

Pobór do wojska na podstawie przepisów ustawy

W preambule do ustawy mówi, się, że „W trosce o bezpieczeństwo naszej Ojczyzny, kierując się konstytucyjnym obowiązkiem Jej obrony nałożonym na każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej oraz pragnąc zagwarantować wszystkim, którzy realizują ten obowiązek, jak najlepsze warunki, w szczególności żołnierzom, którzy pełnią służbę wojskową dla dobra Rzeczypospolitej Polskiej, a od których służba ta wymaga zdyscyplinowania, lojalności i poświęcenia, stanowi się, co następuje”. Oczywiście regulacje tam zawarte mają wzmocnić polskie siły zbrojne na wypadek agresji ze strony innego państwa, aczkolwiek wbrew obawom, ustawa o obronie Ojczyzny nie wprowadza obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej. Daje ona natomiast uprawnienia Prezydentowi Rzeczpospolitej- działającemu – na wniosek Rady Ministrów – Prezydent RP, do wprowadzenia w drodze rozporządzenia obowiązku poboru do armii. Pobór do wojska ma odbywać się w takim przypadku z uwzględnieniem potrzeb Sił Zbrojnych. Obecnie Ministerstwo Obrony Narodowej opracowało projekt rozporządzenia w sprawie przeznaczania i kierowania osób do odbycia obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej, które określa sposób przeznaczania osób do obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej, wymogi dotyczące kierowania tych osób do poszczególnych rodzajów Sił Zbrojnych i rodzajów wojsk oraz kryteria ich kierowania na poszczególne stanowiska i funkcje wojskowe.
Art. 532 ustawy stanowi dodatkowo, iż w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny osoby uznane za zdolne do służby wojskowej mogą być w każdym czasie powołane do służby wojskowej. Ponadto do służby wojskowej mogą być powołane również inne osoby, które zgłosiły się do pełnienia tej służby w drodze zaciągu ochotniczego. Tym samym ustawodawca w pewien sposób ułatwił możliwość obrony ojczyzny.

Jakie prawa pracownicze mają żołnierze

Ustawa o obronie ojczyzny przewiduje, ze stosunek pracy z osobą powołaną do pełnienia zasadniczej służby wojskowej albo terytorialnej służby wojskowej może być rozwiązany tylko za zgodą pracownika, aczkolwiek wyłączeniu spod tej ochrony podlegają umowy na okres próbny i umowy zawarte na czas oznaczony nie dłuższy niż 12 miesięcy. Ochrona stosunku pracy żołnierza nie ma zastosowania również wówczas gdy pracodawca może rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika oraz w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy.
Podobna ochronę armia zapewnia także w okresie od dnia poinformowania pracodawcy o terminie rozpoczęcia szkolenia podstawowego w dobrowolnej zasadniczej służbie wojskowej do dnia jego zakończenia oraz w okresie trwania szkolenia specjalistycznego w dobrowolnej zasadniczej służbie wojskowe, a także przez okres 12 miesięcy od dnia zakończenia szkolenia specjalistycznego.
Pobór do wojska, do terytorialnej służby wojskowej, wiąże się również z obowiązkiem pracodawcy wypłaty pracownikowi odprawy w wysokości dwutygodniowego wynagrodzenia obliczonego według zasad określonych dla ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Ustawa o obronie ojczyzny wyraźnie jednak stanowi, ze odprawa nie przysługuje w razie ponownego powołania do tej samej służby.
Przepisy komentowanej ustawy przewidują również prawo do urlopu bezpłatnego. Mianowicie pracodawca musi udzielić pracownikowi powołanemu do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie, z wyjątkiem służby pełnionej jednorazowo w czasie lub dniu wolnym od pracy, urlopu bezpłatnego na okres trwania tej służby. Regulacja ta ma zastosowanie także do żołnierza rezerwy.
Pracownik powołany do wojska, do czynnej służby wojskowej, z wyłączeniem oczywiście zawodowej służby wojskowej, oraz pełniącego służbę w rezerwie, ma prawo do zwolnienia od pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia na okres 2 dni. Uprawnienie to nie dotyczy sytuacji powołania w trybie natychmiastowego stawiennictwa.

Ustawa o obronie ojczyzny

Ochrona stosunku pracy małżonka żołnierza.
Służba wojskowa, w obowiązującym porządku prawnym, gwarantować ma także małżonkowi żołnierza ochronę przed zwolnieniem. Zgodnie z wprowadzonymi regulacjami rozwiązanie przez pracodawcę stosunku pracy z małżonkiem żołnierza, pełniącym obowiązkową zasadniczą służbę wojskową, może nastąpić wyłącznie z winy pracownika oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Ochrona jest w tym przypadku bardzo szeroka, obejmuje wszystkie rodzaje umów o pracę. Odnosi się jednak jedynie do obowiązkowej zasadniczej służby wojskowej.
Zasadnicza służba wojskowa to, jeszcze raz przypomnę:
– dobrowolna zasadnicza służba wojskowa,
– obowiązkowa zasadnicza służba wojskowa.
Ustawa i obronie ojczyzny nie daje natomiast żadnych uprawnień w zakresie ochrony stosunku pracy dla małżonka osoby pełniącej terytorialną służbę wojskową.

Ustawa o obronie ojczyzny, czasem też tytułowana jako ustawa o obronie ojczyzny RP, zawiera także szereg innych, nie poruszonych w niniejszym wpisie, regulacji jak chociażby uprawnienia i obowiązki służbowe żołnierzy, orzekanie o zdolności do pełnienia służby wojskowej, kształcenie żołnierzy, kwestie związane z odpowiedzialnością majątkową żołnierzy, ich uposażeniem a także odszkodowania, odprawy pośmiertne i wiele innych. Pobór do wojska wymaga bowiem uregulowania wielu złożonych