Zapis windykacyjny w testamencie

Wielu osobom znana jest rola testamentu ale już znacznie mniej z nich ma wiedzę jakie rozrządzenia testamentowe poza prostym powołaniem do spadku mogą znaleźć się w jego treści. W niniejszym wpisie skupię się na tym czym jest zapis testamentowy, jaką pełni funkcję i czy umieszczenie go w testamencie jest mówiąc potocznie dobrym pomysłem.

Zapis windykacyjny w testamencie

Zapis windykacyjny został wprowadzony do Kodeksu cywilnego w 2011 roku obok istniejącego już wcześniej tzw. zwykłego zapisu. Jak definiuje się go w nauce prawa zapis windykacyjny to postanowienie testamentu, na podstawie którego konkretnie wskazana osoba, która nie musi, ale może, być spadkobiercą, nabywa z chwilą otwarcia spadku z mocy prawa konkretny przedmiot należący do spadkodawcy (tak K. Osajda, Zapis windykacyjny – nowa instytucja polskiego prawa spadkowego, Monitor Prawniczy 2012, Nr 2).

Zgodnie z brzmieniem art. 981 Kodeksu zapis windykacyjny w testamencie może za swój przedmiot mieć :

• rzecz oznaczoną co do tożsamości;
• zbywalne prawo majątkowe;
• przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
• ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
• ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.

Ale to tak naprawdę nie wszystko ponieważ przedmiotem zapisu windykacyjnego mogą być też np.  ekspektatywa odrębnej własności lokalu czy też udziały we współwłasności.

Zapis testamentowy może objąć też rzeczy zarówno wówczas gdy są one własnością spadkodawcy, jak również wtedy gdy należą do majątku wspólnego małżonków pozostających w ustroju wspólności ustawowej. Ważne jest też to, żerzecz będąca przedmiotem zapisu windykacyjnego musi należeć do spadkodawcy w chwili otwarcia spadku ale na chwilę sporządzenia testamentu tak być nie musi. Przykładowo jeżeli testator wie, że nabędzie wkrótce nieruchomość to może dokonać jej zapisu pomimo, ze dopiero np. za rok znajdzie się ona w jego majątku. 

Tytułem ciekawostki dodam, że zapis windykacyjny w testamencie może też objąć zwierzęta ale nie może obejmować pieniędzy chyba, że będą to jakieś monety kolekcjonerskie.

Najistotniejszą cechą takiego zapisu jest to, że osoba, na rzecz której go uczyniono nabywa z chwilą otwarcia spadku jego przedmiot. Tym różni się od tzw. zwykłego zapisu. Zwykły zapis w testamencie nie wywołuje bowiem skutków rzeczowych, a jedynie obligacyjne co oznacza, że zapisobierca może żądać od spadkobiercy aby ten wykonał zapis. Poza tym przedmiotem zapisu zwykłego może być o wiele więcej rzeczy bo ustawodawca nie wprowadził katalogu jak ma to miejsce przy zapisie windykacyjnym.

Zapis testamentowy (mam tu na myśli windykacyjny) nie może być sporządzony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Ustawodawca zastrzegł, że zastrzeżenie warunku lub terminu uczynione przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego uważa się za nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis nie zostałby uczyniony, zapis windykacyjny jest nieważny. Wyjątkiem będzie sytuacja gdy ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpił przed otwarciem spadku. Zapis windykacyjny nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku lub terminu wywołuje skutki zapisu zwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, chyba że co innego wynika z treści testamentu lub z okoliczności.

Testament zawierający tylko zapis windykacyjny

Jest dopuszczalne aby w testamencie zawrzeć tylko i wyłącznie sam zapis. Może nie być w tym testamencie żadnych innych postanowień dotyczących losów majątku spadkodawcy po śmierci. Ustawa w żaden sposób nie wymusza większej ilości postanowień. Ważna jest forma testamentu, a nie jego objętość.

Czego należy unikać sporządzając zapis windykacyjny w testamencie?

Przede wszystkim zapis windykacyjny nie możebyć sformułowany alternatywnie co podkreślono w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2014 r., sygn.akt III CZP 70/14. W tym przypadku spadkodawczyni określiła, że spadkobierca ma przekazać drugiemu z jej dzieci równowartość nieruchomości bądź też przekazać tą nieruchomość, wybór został pozostawiony spadkobiercy, ale sąd finalnie uznał tak sformułowany zapis za nieważny.

Kiedy jeszcze zapis testamentowy może okazać się nieważny?

Przede wszystkim wyjaśnić muszę, iż zapis windykacyjny musi być zawarty w testamencie notarialnym i żadnym innym. Zapis windykacyjny ustanowiony w testamencie mającym inną niż forma aktu notarialnego dopuszczoną prawem formę szczególną wywołuje jedynie skutki zapisu zwykłego. Ponadto z zapis testamentowy może zostać skutecznie ustanowiony tylko  przez osobę mającą zdolność testowania. Jeżeli zatem testament okaże się nieważny na skutek wady oświadczenia woli testatora, nieważny będzie także zapis w nim zawarty. Niestety nie ma tutaj środków zaradczych, które można byłoby zastosować aby osoby, na rzecz których zapisu nie uczyniono nie podważały testamentu. Nawet forma aktu notarialnego nie jest tu żadnym zabezpieczeniem przed taką ewentualnością czego trzeba mieć świadomość.

Czy zapis windykacyjny w testamencie może okazać się bezskuteczny?

Na to pytanie mogę udzielić odpowiedzi twierdzącej. Będzie tak w bardzo dużej ilości przypadków. Po pierwsze będzie tak wówczas gdy zapisobierca będący osobą fizyczną nie będzie żył w chwili otwarcia spadku. Podobny skutek nastąpi wówczas gdy zapisobiorca windykacyjny okaże się niegodny dziedziczenia po spadkodawcy.  Jeszcze inna sytuacja wynika wprost z treści art.  981 ze zn. 2 Kodeksu cywilnego. Przepis ten mówi, że zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do spadkodawcy albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.

Czy zapis testamentowy można odwołać?

Jak najbardziej tak, testator ma prawo się rozmyślić i zmienić swoją wcześniejszą wolę. Aby odwołać zapis wystarczy albo odwołać testament, w którym został on zawarty albo po prostu sporządzić przed notariuszem inny, nowy testament, w którym odwoła poprzednio ustanowiony zapis.

Mam nadzieję, że niniejszy wpis jest dla Państwa zrozumiały i okaże się przydatny.