Zwolnienia grupowe – wszystko co musisz o nich wiedzieć – prawa i obowiązki pracowników i pracodawców

Niestety ale przykrą konsekwencją dużego wzrostu w ostatnich latach kosztów prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, są obecnie zwolnienia grupowe, o których przez długi czas zdążyliśmy zapomnieć. Obecnie coraz częściej słyszymy o tym, że zwłaszcza zakłady produkcyjne zwalniają pracowników i pisząc potocznym językiem po prostu się zamykają często przenosząc produkcję do innych krajów. W związku z tym odżywa temat jakim są właśnie zwolnienia grupowe, stąd też postanowiłam je Państwu przybliżyć.

Ustawa o zwolnieniach grupowych

Procedurę zwolnień reguluje w Polsce ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, potocznie nazywa się ją ustawą o zwolnieniach grupowych choć niektóre przepisy dotyczą też zwolnienia z pracy nawet jednego pracownika. Co bardzo ważne, zwolnienia grupowe są uregulowane tylko w stosunku do pracodawców, którzy zatrudniają co najmniej 20 pracowników. A zatem ustawy tej nie stosujemy do pracodawców zatrudniających od 1 do 19 pracowników. W przypadku takich pracodawców ustawa kluczową rolę odgrywa likwidacja stanowiska pracy, którą to instytucję opisałam w innym artykule na blogu. Zwolnienie grupowe mają miejsce wtedy gdy albo w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę z przyczyn leżących po jego stronie albo na mocy porozumienia stron, umowa o pracę ulegnie rozwiązaniu i dziać się to będzie w okresie nieprzekraczającym 30 dni, a zwolnienie obejmie określoną liczbę pracowników, o czym będzie mowa niżej. Do limitu tego nie wliczamy jednak pracowników zatrudnionych na podstawie mianowania – o czym trzeba pamiętać.

Zwolnienia grupowe – kogo mogą objąć?

Zwolnienia grupowe mogą objąć pracowników zatrudnionych na podstawie wszystkich rodzajów umów o pracę (na czas nieokreślony, na okres próbny na czas określony). Istnieje jednak spora grupa pracowników chronionych przed definitywnym wypowiedzeniem także w ramach takich zwolnień. Mam tu na myśli np. pracowników w wieku przedemerytalnym, członków związków zawodowych i podobnych organizacji działających w interesie pracowników, społecznych inspektorów pracy, osób powołanych do odbycia czynnej służby wojskowej, służby zastępczej, zasadniczej służby wojskowej albo przeszkolenia wojskowego. O ochronie stosunku pracy żołnierzy już więcej Państwu pisałam. Grupowe zwolnienia nie mogą też objąć np. pracownicy w ciąży oraz w okresie urlopu macierzyńskiego, ale również pracownika w okresie urlopu ojcowskiego i korzystających z innych podobnych instytucji. Ale tu też mają miejsce pewne wyjątki np. dotyczące likwidacji czy upadłości firmy. W takich przypadkach będzie można rozwiązać umowy z pracownikami na urlopie czy którym brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku przedemerytalnego.

Zwolnienia grupowe stosuje się również do pracowników zatrudnionych na podstawie: powołania, wyboru i spółdzielczej umowy o pracę.

Natomiast warto wiedzieć, że ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników nie znajduje zastosowania jeżeli chodzi o zwolnienia grupowe u pracodawcy użytkownika w stosunku do pracowników wykonujących u niego pracę za pośrednictwem agencji pracy tymczasowej, co wynika wprost z przepisów prawa.

Zwolnienia grupowe – zasady

Zwolnienia grupowe przeprowadzane na podstawie omawianej ustawy są w pewien sposób sformalizowane, nie ma tu dowolności jeżeli chodzi o aspekty proceduralne tj. muszą przebiegać w określony sposób. I tak, w przypadku planowanych zwolnień grupowych pracodawca ma obowiązek przedstawić informacje przedstawicielom pracowników czyli związkom zawodowym oraz organowi władzy publicznej – urzędowi pracy. Gdybym miała najprościej wyjaśnić jak wyglądają zwolnienia grupowe to  podzieliłabym je na etapy, pierwszy z nich to wspomniane zawiadomienie, drugi to zawarcie porozumienia ze związkami zawodowymi w terminie nie dłuższym niż 20 dni od dnia zawiadomienia, w którym określone będą zasady zwolnień i obowiązki pracodawcy. Następnie po zawarciu porozumienia w sprawie zwolnień grupowych pracodawca ma obowiązek zawiadomić o tym na piśmie powiatowy urząd pracy. Kolejny etap zwolnienia z przyczyn niedotyczących pracowników to niestety rozpoczęcia wręczania pracownikom wypowiedzeń czy zawieranie porozumień stron.

Przy tej okazji chciałabym krótko jeszcze wspomnieć o jednej ważnej rzeczy. Otóż, zwolnienia grupowe nie zawsze oznaczają koniec zatrudnienia w danej firmie gdyż jeżeli pracodawca będzie zatrudniał w przyszłości pracowników w tej samej grupie zawodowej powinien zatrudnić pracownika, z którym rozwiązał stosunek pracy w ramach grupowego zwolnienia, jeżeli zwolniony pracownik zgłosi taki zamiar podjęcia w ciągu roku od dnia rozwiązania z nim stosunku pracy.

Zwolnienia grupowe – uprawnienia pracowników 

Zwolnienia grupowe nie powodują, że pracownik jest całkowicie pozbawiony ochrony, w tym sądowej. Ustawa o grupowych zwolnieniach nie wyłącza bowiem w tym zakresie stosowania art. 45 kodeksu pracy. Zgodnie z wyrokiemSądu Najwyższegoz dnia 21 lipca 1999 r. w sprawie I PKN 192/99ocena zasadności wypowiedzenia umowy o pracę, przewidziana powyższym przepisem dotyczy również wypowiedzenia dokonanego na podstawie przepisów regulujących kwestię zwolnień grupowych.Trzeba zaznaczyć, żekryteria doboru pracowników do zwolnienia grupowego powinny być obiektywne i sprawiedliwe, a pracodawca dokonujący wypowiedzenia z przyczyn go dotyczących winien wykazać, iż wziął pod uwagę wszystkich pracowników, których dotyczą przyczyny zmuszające go do rozwiązania stosunku pracy.Po drugie przedmiotem badania czy zwolnienia grupowe są zgodne z prawem jest też kolejność dokonywania wypowiedzeń, która została określona w porozumieniu ze związkami zawodowymi. Czuję się też w obowiązku podkreślić, że kryteria doboru pracowników do zwolnienia nie mogą być całkiem dowolne. Zgodnie z prawem pracy pracodawca musi  stosować obiektywne i sprawiedliwe kryteria oceny pracowników i wyników ich pracy również przy doborze osób zakwalifikowanych do zwolnienia.

Zwolnienia grupowe a odprawa z tym związana

Na pewno większość osób wie, że zwolnienia grupowe rodzą obowiązek wypłaty odprawy. Natomiast już mniejsza ilość ma świadomość, iż także indywidualne zwolnienie skutkuje obowiązkiem wypłaty odprawy. W każdym razie odprawa pieniężna jest zależna od stażu pracy pracownika. Zwolnienia grupowe zobowiązują pracodawcę do wypłaty odprawy w wysokości:

• jednomiesięcznego wynagrodzenia − jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
• dwumiesięcznego wynagrodzenia − jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
• trzymiesięcznego wynagrodzenia − jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.

Przysługuje ona wszystkim pracownikom niezależnie od zajmowanego stanowiska. Tylko zwolnienia grupowe pracowników mianowanych nie rodzą prawa do odprawy. Należy wiedzieć, że odprawa ta korzysta z takiej samej ochrony przed potrąceniami jak klasyczne wynagrodzenie za pracę. Od takiej odprawy nie płaci się składek ZUS. 

Zwolnienia grupowe rodzą wiele pytań ze strony pracowników, a czasem też pracodawców. Poniżej przytoczę najczęstsze z nich dodając odpowiedzi:

FAQ

Zwolnienia grupowe od ilu osób

Odpowiedź na to pytanie zależna jest od tego ilu pracowników zatrudnionych jest u danego pracodawcy. Zwolnienia grupowe mamy wówczas gdy zwalnianych jest 10 pracowników, a pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników, 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia ich 100 lub więcej ale mniej niż 300 pracowników oraz 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.

Okres ochrony a zwolnienia grupowe

Przepisy w pewien sposób respektują okres ochrony w ten sposób, że jeżeli zakład pracy wdraża zwolnienia grupowe to tym pracownikom, którzy są chronieni nie można wręczyć – co do zasady bo są wyjątki – wypowiedzenia definitywnego, a w zamian można wypowiedzieć im warunki pracy i płacy czyli najprościej mówiąc zmienić stanowisko czy umówione wynagrodzenie.

Zwolnienia grupowe a okres wypowiedzenia

Po pierwsze wypowiedzenie pracownikowi stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia może nastąpić nie wcześniej niż po dokonaniu przez pracodawcę zawiadomienia, o którym wyżej pisałam. Termin rozwiązania stosunku pracy, nie może zachodzić wcześniej niż po upływie 30 dni od terminu, o którym mowa powyżej. Natomiast zwolnienia grupowe nie wiążą się z zastosowaniem jakichś innych terminów niż te wynikające z kodeksu pracy. Innymi słowy wręczając pracownikowi dokument rozwiązujący umowę o pracę pracodawca musi zachować okresy wypowiedzenia, o których mowa w art. 34 i 36 kodeksu pracy zmodyfikowane o to co napisałam wyżej. 

Zwolnienia grupowe a zwolnienie lekarskie

Zwolnienie lekarskie krótkotrwałe skutkuje tym, że masowe zwolnienia nie obejmą takiego pracownika ale już długotrwałe zwolnienie lekarskie, gdy upłynął już okres uprawniający pracodawcę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, umożliwia wypowiedzenie umowy o pracę w tym trybie wówczas gdy wdraża zwolnienia grupowe w swojej firmie.

Zwolnienie grupowe jak liczyć 30 dni?

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 marca 2015 r. I PK 184/14,  30-dniowy okres zwolnień grupowych rozpoczyna się w dowolnym dniu miesiąca i liczony jest od daty złożenia oświadczenia woli pierwszemu pracownikowi, którego obejmują zwolnienia grupowe. 30 dni oznacza 30 dni kalendarzowych, a nie roboczych.