Odprawa emerytalna – co zainteresowany wiedzieć o niej powinien

Wiele osób pyta komu przysługuje odprawa emerytalna, a także o to ile ona dokładnie wynosi. Niniejszy wpis ma na celu wyjaśnienie komu przysługuje odprawa emerytalna, jakie przepisy/postanowienia regulują zasady jej przyznawania, a także czy przepisy „covidowe” wpływają na wysokość odprawy. Ponadto udzielam odpowiedzi na często zadawane pytanie odprawa emerytalna a ZUS.

Odprawa emerytalna

Odprawa emerytalna jest świadczeniem obowiązkowym, powszechnym i jednorazowym (nie dotyczy to sytuacji, gdy pracownik jest zatrudniony równolegle w większej ilości zakładów pracy), a zatem nie przysługuje ona pracownikowi, który wcześniej już otrzymał odprawę emerytalną np. od innego pracodawcy. Prawo do odprawy nie jest uzależnione od sposobu rozwiązania umowy o pracę ani od tego, która ze stron dokonuje jej rozwiązania. Nie zależy też od charakteru umowy (na czas określony czy na czas nie określony) ani od czasu trwania umowy. Nie jest też istotne czy pracownik ma przy tej okazji inne uprawnienia jak np. do innego rodzaju odprawy. I tak, pracownik, którego stanowisko pracy jest likwidowane ma prawo do odprawy. Odprawa emerytalna jest po prostu gratyfikacją za długoletnią pracę, tak jak np. nagroda jubileuszowa. Tu wyjaśniam przy okazji, że odprawa emerytalna po 40 latach pracy, o jaką jestem czasem pytana to nagroda jubileuszowa, a nie odprawa emerytalna, która też w pewnym sensie jest uzależniona od stażu pracy, ale stażu do emerytury, a nie okresu 5, 10 czy 40 lat pracy.

Odprawę emerytalną pracodawca powinien wypłacić w dniu ustania stosunku pracy. Nie można zrzec się prawa do świadczenia takiego jak odprawa emerytalna. Pracodawca musi ją wypłacić pracownikowi jeżeli spełnione są przesłanki do jej otrzymania.

Odprawa emerytalna dotyczy ogółu pracowników zatrudnionych, przyznawana jest na warunkach określonych w kodeksie pracy, a dla poszczególnych grup pracowników uregulowania znajdziemy także w ustawach szczególnych,  np. odprawa emerytalna nauczycieli doregulowana jest w ustawie Karta Nauczyciela, odprawa emerytalna pracowników samorządowych w ustawie o pracownikach samorządowych, te przepisy zawierają korzystniejsze uregulowania jeżeli chodzi o wysokość odprawy emerytalnej.

Odprawa emerytalna – kodeks pracy

Zgodnie z treścią art. 92¹ § 1 kodeksu pracy pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia. Odprawa emerytalna lub rentowa należy się pracownikowi w razie przejścia na emeryturę, niezależnie od rodzaju tej emerytury (a więc także np. w razie przejścia na emeryturę pomostową). W judykaturze wskazuje się, że związek między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do emerytury może mieć charakter przyczynowy, czasowy, czasowo-przyczynowy, a także funkcjonalny, który występuje wówczas gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje przed spełnieniem warunków uprawniających do emerytury, ale nabycie prawa do tego świadczenia i przyznanie świadczenia po ustaniu zatrudnienia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej rozwiązanie stosunku pracy.

Ile wynosi odprawa emerytalna w budżetówce i prywatnej firmie

Pracownicy mają zagwarantowane przez kodeks pracy prawo do otrzymania odprawy emerytalnej w wysokości miesięcznego wynagrodzenia. Przepisy branżowe są dla poszczególnych grup korzystniejsze. Przykładowo art. 87 Karty Nauczyciela stanowi, że nauczycielowi, który nie otrzymał odprawy dla nauczyciela mianowanego, odprawa emerytalna przysługuje w wysokości dwumiesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia w szkole będącej podstawowym miejscem jego pracy, a gdy przepracował w szkole ponad 20 lat – w wysokości trzykrotnego wynagrodzenia. Do wyższej odprawy mają prawo także pracownicy budżetówki. Odprawa emerytalna w budżetówce jest zależna od stażu pracy, a konkretnie wysokość odprawy emerytalnej w budżetówce wynosi od równowartości 2 do 6-miesięcznego wynagrodzenia pracownika. Dobrą wiadomością jest to, że odprawa emerytalna w prywatnej firmie również może być wyższa ale tylko wówczas kiedy taką wyższą odprawę przewidują np. obowiązujące pracodawcę układy zbiorowe pracy czy regulaminy wynagradzania. Ile wynosi odprawa emerytalna w takim przypadku będzie wprost wynikało z zapisów aktów wewnątrzzakładowych.

Kiedy nie przysługuje odprawa emerytalna

Odprawa emerytalna nie przysługuje pracownikowi w razie przejścia na świadczenie przedemerytalne, a to dlatego, iż jego uzyskanie nie może być uznane za równoznaczne z przejściem na emeryturę. Szczęśliwie dla pracowników, Sąd Najwyższy zmienił zdanie jeżeli chodzi o brak prawa do odprawy w przypadku tzw. zwolnienia dyscyplinarnego. Mianowicie w wyroku z dnia 16 listopada 2000 r. (sygn.akt I PKN 81/00) uznał, że rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika z winy pracodawcy nie może być uznane za ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę wobec czego pracownikowi nie przysługuje odprawa emerytalna ale w uchwale (7) Sądu najwyższego z dnia 28 czerwca 2017 r. w sprawie III PZP 1/17 już czytamy, że „rozwiązanie stosunku pracy na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP nie wyklucza prawa pracownika samorządowego do jednorazowej odprawy emerytalnej”.

Odprawa emerytalna a ZUS

Przepisy prawa pracy nie zawierają wymogu, aby przechodzący na emeryturę pracownik musiał dokumentować swoje uprawnienia za pomocą decyzji ZUS o przyznaniu świadczenia emerytalnego. Najczęściej pracownik nabywa prawa emerytalne będąc w zatrudnieniu i wówczas dopiero dochodzi do rozwiązania z nim stosunku pracy. W takim przypadku zazwyczaj pracodawca jeszcze przed ustaniem stosunku pracy może zweryfikować uprawnienia emerytalne pracownika (np. na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych). Pracodawca nie musi zatem czekać z wypłatą odprawy emerytalnej na decyzję ZUS.

Tzw. tarcza 4.0 czyli ustawa z 19 czerwca 2020 r. zawiera niestety zapis w art. 15 gd, który pozwala pracodawcom obniżyć wysokość odprawy emerytalnej. Przepis ten mówi, że wysokość odprawy emerytalnej nie może przekroczyć dziesięciokrotności minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie przepisów o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Proszę jednak pamiętać, że nie wszystkim i nie w każdym przypadku. W ostatnim czasie udało mi się wygrać przed Sądem Rejonowym dla m.st. Warszawy w Warszawie dla mojej klientki pełną, wyższą odprawę, stąd też sugeruję zawsze dobrze rozważyć stan faktyczny sprawy, zanim podejmą Państwo decyzję o rezygnacji z żądania wypłaty odprawy w pełnej wysokości.