Dział spadku a zniesienie współwłasności

Dział spadku i zniesienie współwłasności są instytucjami podobnymi do siebie. W zasadzie zarówno dział spadku jak i zniesienie współwłasności przebiegają niemal według identycznych podstawowych reguł. Pomiędzy nimi występują jednak też pewne różnice. Najkrócej mówiąc dział spadku obejmuje – co do zasady – rozporządzenie wszystkimi prawami majątkowymi wchodzącymi w skład spadku, a zniesienie współwłasności – rozporządzenie udziałami w konkretnej rzeczy. Na koniec niniejszego wpisu omówię także kwestię jaką jest dział spadku- opłaty, a także opłaty należne w pozostałych postępowaniach.

Czy można wybrać dział spadku lub zniesienie współwłasności?

Zdarza się, że jednym istotnym składnikiem spadku, który spadkobiercy chcą podzielić jest nieruchomość gruntowa, budynkowa czy lokalowa. Pozostaje zatem wyjaśnić czy spadkobiercy mają możliwość wyboru pomiędzy wnioskiem o dział spadku a zniesieniem współwłasności, bądź inaczej czym różni się dział spadku a zniesienie współwłasności. Odnotować trzeba, iż na podstawie przepisu art. 688 kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.) do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i 3 k.p.c. Zgodnie zaś z art. 1035 kodeksu cywilnego (dalej k.c.) jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu.
Wydawać by się zatem mogło, że teoretycznie w sytuacji gdy w skład spadku wchodzi tylko nieruchomość, nie ma większej różnicy czy sięgniemy po instytucję zniesienia współwłasności czy też działu spadku, aczkolwiek nic bardziej mylnego. Przede wszystkim jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 czerwca 1991 r., sygn.akt III CRN 125/91 „wspólność masy majątkowej w postaci spadku nabytego przez kilku spadkobierców nie stanowi współwłasności, która może być zniesiona w myśl przepisów art. 210 i nast. k.c., oraz art. 617 i nast. k.p.c., lecz konieczne jest zastosowanie przepisów art. 1035 i nast., art. 1070 i nast. k.c. oraz art. 680 i nast. k.p.c.” Z kolei w postanowieniu z dnia 30 września 2009 r., sygn.akt V CSK 63/09 sąd ten dookreślił, iż spadkobiercom nie przysługuje swoboda wyboru pomiędzy działem spadku i innym zdarzeniem zmierzającym do zniesienia współuprawnienia prawa majątkowego wchodzącego w skład spadku, a tym samym nie ma swobody wyboru pomiędzy działem spadku a zniesieniem współwłasności. Oznacza to, że jeżeli wspólność nieruchomości wynika z dziedziczenia zawsze stosownym wnioskiem/umową będzie wniosek/umowa o dział spadku, a jeżeli wspólność wynika z innego tytułu niż dziedziczenie (np. wspólnego nabycia nieruchomości) odpowiedni będzie wniosek/umowa o zniesienie współwłasności.
W przypadku działu spadku sąd musi co do zasady najpierw ustalić co wchodzi w jego skład, a następnie dokonać jego podziału (por. 684 k.p.c.), podczas gdy w ramach postępowania o zniesienie współwłasności w grę wchodzi jedynie druga z wymienionych czynności.

Może się zdarzyć też tak, że w ramach jednego postępowania nie podzielimy wszystkich składników bo np. nie wiem o ich istnieniu. W takiej sytuacji konieczny będzie uzupełniający dział spadku lub zniesienie współwłasności.

Dział spadku ze zniesieniem współwłasności

Obie komentowane instytucje mogą być połączone w jednym postępowaniu. W myśl art. 689 k.p.c. może stać się tak wówczas jeżeli cały majątek spadkowy lub poszczególne rzeczy wchodzące w jego skład stanowią współwłasność z innego tytułu niż dziedziczenie. Najprostszym przykładem jest sytuacja, w której umiera jeden z małżonków pozostający we wspólności majątkowej małżeńskiej. Jeżeli wcześniej nie dokonano podziału majątku wspólnego i nie zapadł wyrok rozstrzygający o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o żądaniach zwrotu wydatków, nakładów, innych świadczeń z majątku wspólnego na majątek osobisty lub odwrotnie, konieczny jest podział majątku wspólnego dokonany jednocześnie z działem spadku, chyba że częściowy dział spadku nie dotyczy udziału spadkodawcy w majątku wspólnym.

Dział spadku – opłaty

Ustawodawca różnicuje wysokość opłat związanych z sądowym działem spadku, zniesieniem współwłasności oraz działem spadku połączonym ze zniesieniem współwłasności. Dokładnie rzecz biorąc, zgodnie z treścią art. 41 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych opłata stała od wniosku o zniesienie współwłasności wynosi 1000 złotych, a w przypadku gdy wniosek zawiera zgodny projekt zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 złotych. Opłata od wniosku o dział spadku wynosi 500 złotych gdy brak jest jednolitych stanowisk współspadkobierców co do sposobu przeprowadzenia działu spadku, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku – 300 złotych. Z kolei w sytuacji gdy dział spadku połączony jest ze zniesieniem współwłasności wnioskodawca musi się liczyć co do zasady z koniecznością uiszczenia opłaty wynoszącej 1.000 zł, a jeżeli wniosek ten zawiera zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 złotych (patrz art. 51 powołanej ustawy). Tak więc wniosek o dział spadku i zniesienie współwłasności wiąże się z najwyższą opłatą.

Wydawać by się mogło, że różnice pomiędzy działem spadku a zniesieniem współwłasności nie są więc aż tak duże ale nic bardziej mylnego. Różnice te można bowiem dostrzec także w opodatkowaniu tych czynności, dla przykładu nieodpłatny dział spadku nie generuje obowiązku podatkowego.

Reasumując, dział spadku z natury rzeczy obejmuje ogół składników majątkowych wchodzących w skład spadku, podczas gdy zniesienie współwłasności z natury rzeczy może dotyczyć tylko jednego przedmiotu nabytego w innym trybie niż dziedziczenie.

Wpis aktualizowany 20.06.2024.