Zmiany w dziedziczeniu w 2023 roku – co zmieniło się w prawie spadkowym?

Zmiany w dziedziczeniu. Nowelizacja kodeksu cywilnego, która wchodzi w życie 15.11.2023 r. wprowadza kilka istotnych zmian dla osób dziedziczących spadki. Przede wszystkim teraz będą inne zasady dziedziczenia w sytuacji, gdy nie żyją dziadkowie spadkodawcy. Drugą zmianą, którą warto odnotować jest poszerzenie przypadków, w których spadkobierca może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia. Bardzo istotne modyfikacje dotyczą także procedury odrzucania spadku w imieniu małoletnich dzieci. O wszystkim tym dowiecie się Państwo z niniejszego wpisu.

Zmiany w prawie spadkowym – nieżyjący dziadek spadkodawcy

Dotychczas regulacje spadkowe były takie, że jeżeli uprawniony do dziedziczenia po zmarłym dziadek miał zstępnych to właśnie im przysługiwało prawo do spadku.

W przypadku braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, dziedziczyli jego zstępni. To powodowało, że po nieżyjącym dziadku dziedziczyły jego dzieci, a potem ich dzieci. To powodowało, że spadkobiercami stawali się naprawdę dalecy członkowie rodziny spadkodawcy. Ustawodawca nie ograniczył przy tym w żaden sposób stopnia pokrewieństwa pomiędzy nieżyjącym dziadkiem a jego spadkobiercą więc mogli dziedziczyć np. praprawnukowie dziadków. Zmiany w dziedziczeniu 2023 są w tym zakresie dość istotne. Nowelizacja przewiduje bowiem zasadę, że jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Nie będą już dziedziczyć zatem wnukowie, prawnukowie czy wspomniani praprawnukowie dziadków.

Zmiany w dziedziczeniu – niegodność dziedziczenia

Zauważalna zmiana w dziedziczeniu dotyczy także poszerzenia kręgu osób, które mogą zostać uznane przez sąd za niegodne dziedziczenia. Mianowicie normodawca uznał, że spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego również wtedy gdy:

• uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
• uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

A zatem zmiany w dziedziczeniu 2023 dotkną tych, którzy nie płacili alimentów, nie opiekowali się spadkodawcą czy nie wypełniali podstawowych obowiązków względem zmarłego małżonka.

Oczywiście, podobnie jak teraz, o niegodności dziedziczenia zdecyduje sąd. Każdorazowo istnienie tych przesłanek będzie trzeba udowodnić. Chyba każdy z nas oceni tą zmianę w prawie spadkowym pozytywnie, bo niejednokrotnie dochodziło do sytuacji, gdy po nagle zmarłym dziecku dziedziczył rodzic, który tegoż dziecka właściwie nawet nigdy nie widział.

Co ważne, niegodność dziedziczenia pozbawia takiego spadkobiercę także prawa do zachowku, a zatem nie ma potrzeby wówczas wydziedziczenia np. dłużnika alimentacyjnego.

Zmiany w dziedziczeniu 2023 – odrzucenie spadku w imieniu małoletnich dzieci

Ostatnia bardzo ważna zmiana dotyczy znacznego ułatwienia w odrzucaniu spadków w imieniu małoletnich dzieci. Mianowicie nowelizacja pozwala w określonych przypadkach uniknąć konieczności uzyskania zgody sądu na odrzucenie spadku. Do tej pory zgoda sądu była konieczna w każdym przypadku, nawet jeżeli spadek był tak bardzo zadłużony, że w 100 % było pewnym, że sąd zgody udzieli. Z tym wiązały się też problemy z zawieszeniem terminu do złożenia oświadczenia przez czas trwania postępowania o zezwolenie na czynność przekraczającą zwykły zarząd majątkiem dziecka. Przypominam, że ten wynosił i nadal wynosi tylko 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule powołania. Po zmianach rodzic/rodzice, którym przysługuje władza rodzicielska będą mogli odrzucić spadek bez zezwolenia sądu rodzinnego. Ale dotyczy to jedynie sytuacji, w której odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka.

Kiedy będzie nadal potrzebna zgoda sądu rodzinnego na odrzucenie spadku w imieniu dziecka?

Jeżeli dziecko ma obydwoje rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska, muszą oni być zgodni co do odrzucenia spadku. Jeżeli nie osiągną w tym względzie kompromisu to nadal będzie potrzebna akceptacja sądu na taką czynność.

Poza tym jeżeli inni zstępni rodziców (np. dzieci) nie odrzucą spadku, odrzucenie spadku przez rodziców również nie będzie możliwe bez zgody sądu.

Czy jeżeli poza małoletnim dzieckiem nie ma innych spadkobierców zgoda sądu będzie potrzebna?

Tak, jeżeli dziecko będzie dziedziczyło po swoim rodzicu czy rodzicach odrzucenie spadku będzie wymagało nadal zgody sądu rodzinnego.

Zmiany w dziedziczeniu 2023 – inne

Z powyższymi regulacjami należy łączyć jeszcze zmiany w zakresie terminów na odrzucenie spadku, gdy doszło do złożenia wniosku o udzielenie zgody na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka.  

Poza tym konieczne były zmiany w procedurze cywilnej dotyczące samego oświadczenia rodzica o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka. Nowelizacja wymaga od rodzica złożenia określonych oświadczeń co do władzy rodzicielskiej, stosunku drugiego z rodziców do odrzucenia spadku czy informacji dotyczących odrzucenia spadku przez drugie rodzica. Ustawodawca przewidział, iż rodzic, który w imieniu dziecka będzie odrzucał spadek, bez zgody sądy, będzie podlegał odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Opisane powyższej zmiany w dziedziczeniu 2023 są z pewnością istotne z punktu widzenia dziedziczenia. Pozwolą one uprościć pewne kwestie, ale też ograniczą czas trwania postępowań spadkowych bo nie będzie trzeba czasami wręcz latami poszukiwać dalszych krewnych dziadków zmarłego. Jak bardzo zmiany w dziedziczeniu 2023 przełożą się losy spadkobierców pokaże najbliższy czas.