Egzekucja z majątku spółki cywilnej przez wierzyciela osobistego jednego ze wspólników spółki

Spółka cywilna nie jest odrębnym podmiotem prawa, nie posiada podmiotowości prawnej. Stanowi natomiast umowę przedsiębiorców, którzy zawierają ją mając na uwadze osiągnięcie wspólnego celu gospodarczego.

Na wstępie wyjaśnić należy, iż majątek spółki cywilnej jest majątkiem wspólnym jej wspólników, stanowiącym wspólność łączną. Charakter takiej, niepodzielnej i bezudziałowej współwłasności wynika wprost z treści art. 863 kodeksu cywilnego (dalej k.c.), który stanowi, iż wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku, nie może w czasie trwania spółki domagać się podziału wspólnego majątku wspólników, ani też wierzyciel spółki nie może żądać zaspokojenia z jego udziału we wspólnym majątku wspólników ani z udziału w poszczególnych składnikach tego majątku.
Niezależnie od majątku spółki, istnieją także równolegle masy majątkowe należące do poszczególnych wspólników tj. ich majątki prywatne. Często zdarza się przy tym, że wspólnicy poza działalnością wykonywaną w spółce cywilnej prowadzą działalność gospodarczą także w innej dopuszczalnej przez prawo formie, np. jednoosobową działalność gospodarczą. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest zaciąganie przez nich również zobowiązań dotyczących majątku prywatnego. To z kolei powoduje, że wierzyciele osobiści poszczególnych wspólników upatrują możliwości zaspokojenia się z majątku spółki cywilnej prowadzonej z udziałem ich dłużnika. Majątek ten nie jest jednak dostępny dla wierzycieli osobistych, a to z uwagi na wspominany niepodzielny charakter wspólności tego majątku. Jak wynika bowiem z treści art. 778 kodeksu postępowania cywilnego do egzekucji ze wspólnego majątku wspólników spółki prawa cywilnego konieczny jest tytuł egzekucyjny wydany przeciwko wszystkim wspólnikom. Tym samym, jeżeli wierzyciel dysponuje tytułem egzekucyjnym wystawionym przeciwko jednemu czy nawet kilku wspólnikom, nie będzie on mógł skutecznie prowadzić egzekucji z majątku spółki cywilnej, a jedynie z majątków prywatnych tychże wspólników.

Odrębność majątku spółki cywilnej od majątków prywatnych jej wspólników oraz wynikający z tego zakaz zaspokojenia się z niego wierzyciela osobistego wspólnika wyłącza również możliwość dokonywania z niego potrąceń z wierzytelnościami wierzycieli osobistych wspólnika. Tym samym, wspólnik nie może przedstawić do potrącenia swojemu wierzycielowi osobistemu wierzytelności wchodzącej w skład majątku wspólnego (swojego udziału w tej wierzytelności). Tak samo dłużnik spółki nie może przedstawić spółce do potrącenia swojej wierzytelności przysługującej mu wobec jednego ze wspólników (tak. S. Grzybowski (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, s. 814).
Wierzyciel osobisty wspólnika spółki cywilnej ma jednakże możliwość zajęcia praw przysługujących temuż wspólnikowi na wypadek wystąpienia lub rozwiązania spółki. Jak stanowi art. 870 k.c. jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy została przeprowadzona bezskuteczna egzekucja z ruchomości wspólnika, jego wierzyciel osobisty, który uzyskał zajęcie praw przysługujących wspólnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania, może wypowiedzieć jego udział w spółce na trzy miesiące naprzód, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może z tego terminu skorzystać. Uzyskanie zajęcia takich praw wymaga wszczęcia przez wierzyciela osobistego postępowania egzekucyjnego wobec wspólnika według przepisów egzekucji z innych praw majątkowych tj. m.in. art. 9112 i nast. kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.). o zajęciu praw komornik powiadamia pozostałych wspólników, jeżeli ich adresy zostały mu podane przez którąkolwiek ze stron. Pozostali wspólnicy w terminie dwóch tygodni od powiadomienia obowiązani są przedstawić komornikowi wykaz przedmiotów, wierzytelności i praw, które przypadną dłużnikowi na wypadek wystąpienia ze spółki lub jej rozwiązania. Nie mają oni przy tym możliwości wypowiedzenia udziału takiego wspólnika w spółce, które to prawo przysługuje wyłącznie jemu i jego wierzycielowi osobistemu. Dodać także trzeba, że bezskuteczność egzekucji nie musi dotyczyć egzekucji prowadzonej przez wierzyciela osobistego wspólnika, który może się powołać w tym zakresie na bezskuteczność egzekucji z ruchomości prowadzonej przez inny podmiot. Natomiast z uwagi na wyraźne brzmienie komentowanego przepisu, wierzyciel nie będzie mógł skutecznie powołać się na bezskuteczność egzekucji z jakichkolwiek innych niż ruchomości składników majątku dłużnika typu wierzytelności czy nieruchomości.

Resumując, wierzyciel osobisty wspólnika spółki cywilnej nie ma możliwości zaspokojenia się z majątku spółki cywilnej dopóty, dopóki spółka ta trwa.
Jednakże, wierzyciel osobisty jednego ze wspólników spółki cywilnej może skierować egzekucję do rachunku bankowego, który uważany jest potocznie za rachunek bankowy spółki cywilnej, a w istocie stanowi rachunek wspólny wspólników tej spółki. Podstawę takiego uprawnienia wierzyciela stanowi art. 8911 k.p.c., w myśl którego na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko dłużnikowi można zająć wierzytelność z rachunku wspólnego prowadzonego dla dłużnika i osób trzecich. Dalsze czynności egzekucyjne prowadzone będą do przypadającego dłużnikowi udziału w rachunku wspólnym stosownie do treści umowy regulującej prowadzenie rachunku, którą dłużnik obowiązany jest przedłożyć komornikowi w terminie tygodnia od daty zajęcia. Przepisy o wyjawieniu majątku stosuje się odpowiednio. Jeżeli umowa nie określa udziału w rachunku wspólnym albo gdy dłużnik nie przedłoży umowy, domniemywa się, że udziały są równe. Po ustaleniu udziału dłużnika zwalnia się pozostałe udziały od egzekucji. Przy czym w razie zajęcia rachunku wspólnego dla wspólników spółki cywilnej, komornik zawiadamia pozostałych wspólników. Przepis ten dotyczy tylko rachunku wspólnego prowadzonego dla wspólników spółki cywilnej będących osobami fizycznymi, nie ma zaś zastosowania do wspólników będących osobami prawnymi (tak A. Stangret – Smoczyńska (w:) red. J.Gołaczyński, Wybrane zagadnienia egzekucji sądowej, Warszawa 2008, s. 229).
Przepis ustanawia tygodniowy termin na przedłożenie umowy rachunku bankowego pod rygorem przyjęcia domniemania, że udziały są równe stąd, też należy rozważyć sytuację, w której dłużnik przedkłada rzeczoną umowę po upływie 7 dni lub umowę tę przedkłada inny ze wspólników spółki cywilnej, nie będący dłużnikiem. w takiej sytuacji przyjmuje się, że komornik powinien także uwzględnić jej postanowienia, albowiem domniemanie równości udziałów odpada.
Wyjaśnić dodatkowo należy, iż stosownie do treści art. 54 ust 1 i 2 Prawa bankowego środki pieniężne zgromadzone na rachunku oszczędnościowym, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym oraz na rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej prowadzonym dla kilku osób fizycznych, są wolne od zajęcia do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2017 r. poz. 847), przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy, niezależnie od liczny współposiadaczy takiego rachunku, a tym samym niezależnie od tego dla ile wspólników spółki cywilnej prowadzony jest taki rachunek.
Po wejściu w życie przepisu art. 8911 k.p.c. spotkać można było głosy krytyczne, że jest on sprzeczny z przepisami kodeksu cywilnego regulującymi spółkę cywilną, a także art. 778 k.p.c. Poglądu tego nie można jednak podzielić, jako że art. 49 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe stanowi, że rachunki rozliczeniowe oraz rachunki lokat terminowych mogą być prowadzone wyłącznie dla osób prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, o ile posiadają zdolność prawną, osób fizycznych prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek, w tym dla osób będących przedsiębiorcami. Rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych mogą być natomiast prowadzone wyłącznie dla osób fizycznych, szkolnych kas oszczędnościowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych. z kolei art. 51 Prawa bankowego stanowi, że rachunek bankowy może być prowadzony dla kilku osób fizycznych albo kilku jednostek samorządu terytorialnego albo stron umowy o współpracy w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (rachunek wspólny). w myśl powyższej regulacji nie jest możliwe założenie i prowadzenie rachunku bankowego na rzecz spółki cywilnej, a jedynie jest możliwe założenie i prowadzenie wspólnego rachunku bankowego dla wspólników spółki cywilnej będącymi osobami fizycznymi. Prowadzenie egzekucji z wierzytelności z rachunku bankowego wspólników spółki cywilnej nie jest zatem niezgodne ani z przepisami kodeksu cywilnego a nie art. 778 k.p.c.
Tym samym, wierzyciel osobisty jednego ze wspólników spółki cywilnej może skierować egzekucję do wierzytelności z rachunku bankowego prowadzonego przez wszystkich wspólników spółki cywilnej na zasadach określonych art. 8911 k.p.c. Jeżeli nie można ustalić udziału dłużnika w rachunku bankowym pozostaje przyjąć, że udziały te są równe. Innymi słowy, w takiej sytuacji udział każdego ze wspólników w spółce dwuosobowej wynosić będę 50 %, 3- osobowej, 33,33 %, 4-osobowej 25 % itd. Zajęcie udziału wspólnika oznacza, że bank musi przelać na rachunek komornika kwotę odpowiadającą wielkości tego udziału, przy czym dotyczy to tak kwot zdeponowanych na rachunku bankowym w momencie zajęcia, jak i kwot wpłaconych na rachunek po dacie zajęcia.