Udziały i akcje w spółkach a majątek wspólny małżonków

Zarówno udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i akcje w spółkach akcyjnych przysługujące jednemu z małżonków mogą wchodzić w skład majątku wspólnego małżonków, jak i stanowić majątek osobisty jednego z nich. To, do jakiego majątku będą one przynależeć, jest uzależnione od daty nabycia do nich prawa oraz tego z jakich środków zostały one nabyte.

Udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością
Ogólną regułą wynikającą z art. 31 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest to, że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Przepisy kodeksu spółek handlowych, które regulują funkcjonowanie m.in. spółek z ograniczoną odpowiedzialnością nie zawierają przepisów szczególnych, które inaczej, aniżeli powołany wyżej przepis kodeksu rodzinnego i opiekuńczego określałyby przynależność udziałów w spółce do majątku wspólnego bądź osobistego. Wspólność majątkowa nie jest przedmiotem zainteresowania kodeksu spółek handlowych. Art. 183 ze zn 1 kodeksu spółek handlowych stanowi jedynie, że umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki współmałżonka wspólnika w przypadku, gdy udział lub udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską. Przepis ten nie rozstrzyga jednakże w ogóle kwestii do jakiego majątku tj. wspólnego czy osobistego jednego z małżonków – należą udziały w spółce. Tym samym bezdyskusyjnie uznać trzeba, iż udziały w spółce nabyte w trakcie trwania małżeństwa wchodzą – co do zasady – do majątku wspólnego małżonków. Czym innym zaś jest to, że wspólnikiem w spółce jest tylko ten małżonek, który udziały faktycznie nabył pomimo faktu, że zapłacił za nie środkami pochodzącymi z majątku wspólnego.
Z uwagi na brak jednoznacznych regulacji w tym zakresie, finalnie na temat przynależności udziałów wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 lipca 2016 r., sygn.akt III CZP 32/16 przesądzając, że udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością należy do majątku wspólnego małżonków jeżeli został objęty przez małżonka będącego wspólnikiem w spółce w zamian za wkład należący do majątku wspólnego. Wspólność majątkowa rozciąga się zatem na przedmiotowe udziały.

Akcje w spółkach akcyjnych
Identyczne zasady jakie regulują przynależność udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością obowiązują również w przypadku akcji w spółkach akcyjnych, w tym także akcji pracowniczych nieodpłatnie nabytych na podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. A zatem, akcje w spółkach jeżeli zostały nabyte w trakcie trwania i ze środków wspólnych (jeżeli nabycie było odpłatne) stanowią majątek wspólny małżonków. Wyraźnie podkreślił to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 stycznia 2009 r., wydanym w sprawie II CSK 446/08 oraz w wyroku z dnia 3 grudnia 2009 r., sygn.akt II CSK 273/09. Co prawda art. 332 ze zn. 1 kodeksu spółek handlowych dopuszcza statutowe wyłączenie uznania za akcjonariusza współmałżonka osoby nabywającej akcje, które stanowią część majątku wspólnego, aczkolwiek nie dotyczy to praw majątkowych do samych akcji.
W odniesieniu do akcji pracowniczych, a więc otrzymanych nieodpłatnie również przyjęto zasadę, iż jeżeli umowę nieodpłatnego nabycia akcji zawarł pracownik pozostający w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, nabyte przez niego akcje wchodzą w skład majątku wspólnego – mimo że małżonek nabywcy nie staje się stroną tej umowy ani wspólnikiem spółki akcyjnej (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1999 r., I CKN 1146/97 i uchwała z dnia 11 września 2003 r., sygn.akt III CZP 52/03). Jeżeli jednak akcje pracownicze zostały nabyte przez jednego z małżonków po ustaniu wspólności ustawowej pomimo, że prawo do ich nabycia powstało jeszcze w trakcie trwania małżeństwa, są one składnikiem majątku tylko tego małżonka, który je nabył, albowiem nie mamy tu do czynienia z żadną ekspektatywą jak ma to miejsce np. w przypadku przyszłego prawa do lokalu spółdzielczego.

W rezultacie przyjąć należy, że w opisanych wyżej przypadkach nabyte przez jednego ze współmałżonków udziały bądź akcje należy uwzględnić w podziale majątku wspólnego po rozwodzie. Trzeba przy tym pamiętać, że istniejące na gruncie obowiązującego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego domniemanie faktyczne, iż dane udziały czy akcje nabyte przez jednego z małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków – można obalić wykazując, że nabycie nastąpiło ze środków finansowych, stanowiących majątek osobisty małżonka będącego wspólnikiem. W takim wypadku wspólność majątkowa nie ich nie obejmie.